Pieter Derks doet de Oudejaarsconference 2024: 'Ik ben ontzettend blij niet nóg een jaar grappen over Rutte te maken'

De cabaretier en columnist staat aan de vooravond van zijn eerste officiële oudejaarsconference. ‘Je kunt de huidige Nederlandse politiek niet nog meer uitvergroten, je moet het juist kleiner maken.’

We spreken elkaar met nog een kleine maand op de teller voor oudjaarsdag. Pieter Derks houdt audiëntie in De Kleine Komedie, de Amsterdamse cabarettempel waar hij die avond optreedt.

Pieter Derks – De Oudejaarsconference 2024, dinsdag 31 december om 22:25 op NPO 1, vanuit het Oude Luxor in Rotterdam

Hoe gaat het met je?Wel goed. Ik ben gespannen, maar het is ook heel leuk om mijn eerste officiële oudejaarsconference te doen. Af en toe lig ik ’s nachts wakker en dan ben ik over alles aan het nadenken. Soms heb ik lekker gespeeld en denk ik: oh, dit gaat helemaal goed komen. Ik voel dat ik in een trechter richting 31 december zit.

Pieter Derks treedt op vanaf zijn twintigste – hij is nu veertig – toen hij voorzichtig aan cabaretfestivals meedeed na zijn studie aan de Koningstheateracademie in Den Bosch. Zijn bekendheid dankt hij onder meer aan de De wereld draait door . Hij was in 2012 de eerste cabaretier die met een paar welgemikte grappen de week afsloot. Daarna is hij radiocolumns gaan maken, nu voor De nieuws BV . Sinds 2004 is De Oudejaarsconference zijn twaalfde ­theatervoorstelling. In 2013 maakte hij al Een Oudejaars, het duurde dus nog elf jaar voor hij de ‘officiële’ mocht doen dit jaar.

Hoe kan het dat jij hier niet eerder hiervoor gevraagd bent? Dat weet ik eigenlijk niet, dat moet je ook niet aan mij vragen natuurlijk.

Komt het – nu het zover is – op een goed moment? Ik heb het gevoel dat ik genoeg bagage en ervaring heb om dit te doen en aan te kunnen. Ik ben jong genoeg om nog niet versleten te zijn en te denken dat dit mijn laatste kunstje wordt. Ik ben blij dat ik veel kilometers gemaakt heb. Daar kan ik echt op terugvallen, omdat het inderdaad een ereklus is. Het besluit om het gewoon bij mezelf te houden en geen gekke dingen uit te proberen heb ik ook snel genomen trouwens.

Ik heb wat van jouw voorgangers gesproken, omdat ik benieuwd was wat zij je zouden vragen. Claudia de Breij heeft al drie oudejaarsconferences op haar naam. Zij wilde graag weten of het een droom is die uitkomt? Ja. (Stilte. Dan:) Volgende vraag.

Nou, Claudia had ook een advies: ‘Na 1 januari even veel natuur en weinig nieuws, want het is erg moeilijk om los te komen van die nieuwsverslaving die er bij het maken van zo’n conference hoort. Dus lekker wandelen rond Nijmegen.’ Tot 31 december heb ik het allemaal bedacht en daarna? Ik ben twee maanden vrij en ik denk dat het inderdaad veel wandelen wordt. Mezelf kennende word ik binnen twee weken onrustig. Dan gebeurt er iets in het nieuws en denk ik: hier wil ik graag een column over schrijven.

Wanneer ben je begonnen met deze oudejaarsconference? In januari. Hele dagboeken heb ik volgeschreven, notities in mijn telefoon, tekstbestanden van tachtig kantjes in mijn laptop. Maar op een gegeven moment voelde ik: ik kán nog niet zo veel doen, ik moet wachten tot het jaar zich voltrekt. Ondertussen toerde ik ook gewoon met mijn voorstelling Ja, leuk door het land. Toen dat eind juni stopte, heb ik besloten: ik ga gewoon op vakantie en er even helemaal niet meer over nadenken. Dat voelde wel tegennatuurlijk, maar ik dacht ook: volgens mij moet ik er vooral voor zorgen dat ik in september fit en fris aan de start sta.

Kom je bij zo’n eerste try out na de zomer met een stapel papier het podium op of ga je freewheelen? Ik heb alles uitgeschreven, ik ga nooit freewheelen. Dat is de nachtmerrie die altijd terugkomt, bij elke voorstelling die ik maak. Het eerste half jaar heb ik zo' droom vaak gehad: ik zit in de kleedkamer voor een try out en ik heb nog geen tekst. Dan loop ik het podium op en sta met mijn mond vol tanden. Die droom komt in allerlei varianten en vormen terug. Grappig genoeg is die nachtmerrie blijkbaar geen reden om ook maanden van tevoren al te beginnen met schrijven, haha.

Youp van ’t Hek maakte er tien, hij zei: ‘Een oudejaarsconference moet vooral grappig zijn.’ Meteen daarna zei hij: ‘Dat is bij Pieter in goede handen.’ Daar ben ik het mee eens: het moet grappig zijn, mensen moeten veel kunnen lachen. In een column kun je echt even je punt maken en heel stellig je mening verkondigen. Dat past niet bij een oudejaarsconference. Ik ben echt een paar keer over mijn eigen mening heengestapt bij het maken. Ik vind er wel iets van, maar ik kan dat beter in een grap verpakken. Zodra ik dingen ging uitleggen of stond te preken, voelde ik dat mensen daar op oudjaarsavond helemaal niet op zitten te wachten. Dat is het leuke aan een oudejaarsconference: je wil dat het de boel een beetje relativeert.

Ik zag de voorstelling eind november en mij viel op dat er nog geen duidelijk thema in naar voren kwam. Die lijn erin brengen, ben ik aan het uitstellen. Ik probeer nog steeds nieuwe dingen uit. Want er gebeurt veel, zoals onlangs nog een grote kabinetscrisis na het geweld in Amsterdam. Als half december het decor komt, ga ik accenten leggen en kiezen welk thema het wordt en dat door de voorstelling weven.

Youp en Peter Pannekoek, die in 2021 zijn eerste oudejaars deed, hadden allebei dezelfde vraag aan jou: was het een goed jaar qua nieuws? Nou, ik ben ontzettend blij dat ik niet nóg een jaar grappen over Rutte hoefde te maken. Die zegen heb ik al ten opzichte van dertien van mijn voorgangers. Een nieuw kabinet is sowieso een feest. Maar ik vond het een goed jaar voor een oudejaars, er gebeurt heel veel en er staat ook echt wat op het spel: klimaat, fascisme, racisme, vrouwenhaat, armoede, ongelijkheid, oorlog. (Dan ironisch:) Heel veel gezellige ingrediënten voor een fantastisch avondje lachen.

Die heftige thema’s maken het misschien ook wl moeilijk om een lijn te kiezen? Ik wil niet per se een alarmerende voorstelling maken waarin ik zeg wat er allemaal misgaat en hoe erg het is. Je wilt alle problemen benoemen en niet zeggen: nou, we kijken er niet meer naar en we vergeten het. Je wilt met vertrouwen het nieuwe jaar in.

Je hebt, met alle respect, het uiterlijk van een brave hendrik. Tegelijkertijd maak je soms ontzettend harde grappen en iedereen moet lachen. Jij komt daar gewoon mee weg! Met pretoogjes: Ja, goed hè? Ik vind het heel leuk om te kijken hoe ver ik kan gaan. Ik ben ook braaf, in die zin dat ik niet zomaar iemand wil afbranden zonder dat daar een heel goede reden voor is. Ik ben altijd bezig met: klopt het wat ik zeg, is het terecht? En als ik daar overtuigd van ben, is het heerlijk om dat zo scherp mogelijk te doen.

Er zitten grappen in die ik heb gegoogeld omdat ik niet kon geloven dat het echt zo was, bijvoorbeeld over Dick Schoof. De werkelijkheid is soms zo absurd dat er bijna geen satire van te maken is. Ik heb er niks aan verzonnen. Je kunt het niet meer uitvergroten, je moet het juist kleiner maken. Dat is eigenlijk ook de taak die ik voel op oudjaarsavond, om alles een beetje te relativeren, er een beetje lucht in aanbrengen en het van een afstandje te bekijken.

Je hebt weleens gezegd dat je in je leven één wild moment hebt gehad en dat was toen je na de middelbare school besloot om cabaretier te worden en daar een opleiding voor te volgen. Je decaan zei nog vertwijfeld: ‘Theater? Maar je kunt toch heel goed leren?!’ Ik had inderdaad ook een heel degelijke, maar tamelijk anonieme leraar geschiedenis kunnen worden, maar ik heb gewoon nooit een ander plan gehad dan dit. Ik wilde heel graag dit vak in, al vanaf mijn elfde. En het is gelukt. Daarom vind ik dit ook wel een leuk punt in mijn carrière. De oudejaarsconference had misschien ook niet veel eerder moeten komen. Voor mijn gevoel wilde ik het eerder dan dat ik het kon. Ik heb als puber allerlei dingen staan voordragen en ik weet zeker dat er toen heel veel mensen gedacht hebben: wat staat die jongen te doen en waarom? Waar gaat dit in godsnaam allemaal naartoe? Nou, die mensen wil ik uitnodigen om oudjaarsavond allemaal kijken. Want ik heb die jaren en die kilometers nodig gehad om daar te komen wat ik als kind al voor me zag. Het komt nu heel mooi bij elkaar.

Je speelt al twintig jaar onafgebroken de ene voorstelling na de andere. Veel cabaretiers lassen een jaar rustpauze is en staan dan in een musical of maken een film. Wat kun jij behalve cabaret en columns? Helemaal niks. Daarom is het zo belangrijk dat ik dit blijf doen. Ik heb wat kleine dingen voor televisie gedaan en ik heb één keer in een film gespeeld. Dat was in Prooivan regisseur Dick Maas. Een spektakel om mee te maken, met veel bloedspetters, afgehakte ledematen en trams die gebouwen inreden. Maar ik ben daarna nooit meer gebeld voor een andere film. Blijkbaar was ik geen Gouden-Kalfachtig materiaal. Ik ben er ook niet echt naar op zoek geweest omdat ik een voorstelling spelen het allerleukste vind.

Peter Pannekoek zei: ‘Mijn oudejaarsconference moest het opus magnum van mijn oeuvre worden.’ Zie jij dat ook zo? Met die houding ben ik er wel aan begonnen: hier ga ik alles in stoppen. Ik snap wat Peter zegt: alles wat ik in de afgelopen twintig jaar heb geleerd, komt nu bij elkaar. Daarom wil ik dat de voorstelling qua grappen helemaal goed zit, dat er geen moment is waarop het inzakt. De hele tijd op spanning en op niveau, dus het is wel een kunststukje.

Hoe ziet deze maand eruit voor jou? Vooral veel try outs spelen in de theaters. Ik word ’s ochtends wakker en dan ben ik al aan het nadenken: wat ga ik vanavond doen? Waar zal ik die scène zetten? De hele dag loop ik de voorstelling honderd keer door. Elke seconde, elk zinnetje, elke formulering komt langs. Ik denk dat dat tot 31 december niet meer ophoudt.

Wat vinden je vrouw en kinderen daarvan? Ze vinden het te gek dat ik dit mag doen. En verder hoop ik ze begin januari weer te spreken.

Je wordt niet, zoals volkszanger André Hazes, het huis uitgestuurd omdat je niet meer te harden bent door de spanning? Hij ging dan in een hotel zitten om zich voor te bereiden op grote concerten. Lachend: Het zou kunnen dat ik word weggestuurd, maar zelf heb ik die behoefte niet. Het is, ook in deze tijd, juist heerlijk om thuis te zijn bij mijn gezin en zo de balans te houden. Anders raak ik mezelf kwijt, vrees ik. Ik wil niet de hele tijd onderweg zijn.

De oudejaarsconference bestaat dit jaar zeventig jaar, in 1954 hield Wim Kan zijn eerste, voor de VARA-radio. Wat vind je van die traditie? Het is een geweldig ritueel om zo met zijn allen het nieuwe jaar in te gaan. En dit jaar mag ik daarbij de voorganger zijn. Je hoort het jaar nog een keer voorbijkomen, alles wordt nog één keer benoemd. Dan kun je het achter je laten en ben je klaar om het nieuwe jaar in te gaan. Dat is toch geweldig?

Is het te vroeg om te vragen of je het nog een keer wil doen? Ja, dat lijkt me aan de vroege kant. Maar als ik in januari met de hond rond Nijmegen wandel, zoals Claudia me aanraadde, dan mag je me bellen en vragen of het voor herhaling vatbaar is.