Hoe bereidt Peter Pannekoek zich voor op de oudejaarsconference?

Op de laatste avond van 2021 maakt Peter Pannekoek zijn debuut als oudejaarsconferancier. En dat is topsport, zo weet hij: ‘Het is het enige dat nu in mijn hoofd zit.’

Hoe werd je gevraagd of je dit jaar de Oudejaarsconference wilde doen? Dat is niet zo’n glamoureus verhaal. Er werd een lijntje gelegd van de NPO en BNNVARA naar mijn management met de vraag of ik interesse zou hebben. Het was niet dat Gaston ineens voor mijn deur stond met een grote cadeaubox en bloemen.

Stond je toch juichen? Ik was mega vereerd, maar ik heb er wel even over nagedacht. Ik vroeg me af: is dit het juiste moment? Maar eigenlijk was ik er redelijk snel uit dat ik het graag wilde doen. De Oudejaars is een belachelijk mooie traditie. Je ziet wereldwijd bijna nergens dat een land het jaar afsluit met humor. Daarna zijn we gereinigd, en kunnen we door.

Had de twijfel met je carrièreplanning te maken? Meer met mijn tourplanning. Daarbij is de Oudejaars ‘de culturele vorm van het bondscoachschap’, iedereen heeft er een mening over. Dus daar moet je ook niet blind voor zijn. Maar ik hou juist van uitdagingen waarbij er veel op het spel staat. Ik ben gek op koorddansen.

Ben je vanaf dat moment het nieuws op een andere manier gaan volgen? In plaats van twee krantenabonnementen, heb ik alle krantenabonnementen dit jaar. Gelukkig heb ik niet te klagen over de hoeveelheid gebeurtenissen en ophef, ik had met gemak een binge-serie van zes afleveringen van de Oudejaars kunnen maken. Wat ik ingewikkeld vond was dat ik in februari geen idee had hoe urgent het onderwerp corona in december nog zou zijn. Voor hetzelfde geld deed het er dan niet meer toe. Er is sowieso veel in- en uit gegaan. En ik ben erachter gekomen dat over de politiek schrijven dit jaar geen enkel nut had. Elke week kon ik het weggooien. Had ik net iets over de ene formateur geschreven, was de volgende alweer opgestapt of ontslagen, dat was echt ongelooflijk dit jaar.

Volg je met samengeknepen billen het nieuws in de hoop dat er niets substantieels gebeurt? Nee, ik sta tot 30 december nog volledig open om te kijken of er nog iets in moet. Je moet jezelf alleen niet laten bedriegen door het menselijke brein dat de neiging heeft om hetgeen er nu gebeurt het allerbelangrijkste te vinden. In de zomer dacht ik dat de overstroming in Limburg misschien het hele thema van de Oudejaars kon worden, nu sta je daar niet eens meer bij stil. De avondklok is voor ons gevoel echt niet meer dit jaar, de Capitoolbestorming lijkt drie jaar geleden. Ik heb met mijn voorgangers Theo Maassen, Jan Jaap van der Wal, en Claudia de Breij gesproken, en die zeiden eigenlijk allemaal los van elkaar: pas in september krijgt het jaar vorm, dus leg je niet te snel vast wat betreft de lijn van je voorstelling. En daar hebben ze gelijk in gehad.

Heb je mentale breakdowns gehad? Momenten waarop je dacht: het wordt helemaal niks! Dat niet. Waar ik van baalde is dat de onzekerheid over de coronamaatregelen. Cabaret is gebaat bij een volle zaal, en ik ben een goede paniekzaaier in mijn hoofd, dus ik heb het hele jaar allemaal verschillende noodplannen bedacht. Dat kost de helft van je energie. Maar van de onzekerheid tijdens het maakproces ben ik nooit een tegenstander geweest. Daardoor ontstaan juist de beste dingen, je moet twijfelen bij alles wat je maakt. Hugo de Jonge komt over als een man die nooit twijfelt, en dat vind ik nou juist zijn probleem. Dat je denkproces constant in ontwikkeling is, vind ik het allermooiste van het vak. Ik heb het idee dat er een cabaretgod is, die je moet aanbidden en waarvoor je offers moet maken. Als je dat niet doet, krijg je niks.

Heb je tijdens het schrijven nog bepaalde rituelen? Ik geloof heel erg dat je jezelf moet verwennen tijdens het schrijven in plaats van aan zelfkastijding te doen. Je hebt ook mensen die ervan overtuigd zijn dat ze eerst moeten lijden en daarna pas wat mogen eten. Of zichzelf pas mogen belonen als ze die dag drie pagina’s hebben geschreven. Die werkwijze is voor mij sowieso al lastig omdat ik over het algemeen een nachtschrijver ben. Ik heb het ochtendschrijven een tijdje geprobeerd omdat sommige mensen daar heilig in geloven. Dus wakker worden, computer zonder internet aanzetten, telefoon uit, en beginnen met schrijven. Ik vond het de hel. Er kwam niks uit. Ik moet eerst de hele dag dingen hebben meegemaakt. Ik moet mezelf eerst verwennen. Ik ga eerst lekker naar de film, daarna pak ik een museum, en bestel ik eten wat ik lekker vind, zoals sushi. Pas als ik de hele dag indrukken heb opgedaan en lief voor mezelf ben geweest ga ik schrijven. Dat is mijn ritueel. En ik doe het thuis. Ik snap niet hoe mensen in cafés kunnen schrijven met omgevingsgeluid, daar ben ik te ADHD-erig voor. Verder heb ik allemaal gedocumenteerde mapjes op mijn computer. Ik spreek al mijn gedachten in op mijn telefoon, en die ga ik later uittikken en aanpassen. Dat inspreken doe ik de hele dag door. Ik heb ook overal memorecorders liggen, in de auto, naast mijn bed.

Hij klikt een opname aan. De stem van Peter Pannekoek klinkt: ’Vrouwen met van die lange nepnagels, dan straal je uit dat je geen werk hebt.’

Hoe kwam je erop het zo te doen? Ik geloof heel erg in spreektaal op het podium. In het begin maakte ik de fout dingen die me opvielen in een notitieboekje te schrijven. Maar tijdens het schrijven begon ik mezelf al intelligenter te maken. De woorden werden wat duurder, je krijgt een neiging tot mooischrijverij, zoals je ook geregeld in romans ziet gebeuren, waarin schrijvers etaleren hoe groot hun vocabulaire is. Terwijl je het juist echt moet voelen op het podium. Dus ik kwam erachter dat ik mijn gedachten onmiddellijk moest inspreken, want dan kan ik ze niet mooier maken dan ze zijn.

Zit je dan niet voortdurend met een derde oog je leven te leven? Alleen maar ja. Ik sta de hele tijd aan. Mijn vrienden zijn er inmiddels aan gewend, maar in het begin vonden die dat heel weird. Ik ben nu zo monomaan obsessief met mijn werk bezig, dat ik mezelf niet eens meer excuseer als ik me tijdens een gesprek omdraai en iets tegen de dictafoon mompel.

In het begin dachten mensen nog: wat heb ik in godsnaam gezegd wat hem nu triggert! Maar nu kijken ze er al niet meer van op.

Ik heb het ook bij droevige situaties, dat vind ik soms wel een gevaar. Cabaret is ook een schild.

Dan gebeurt er iets naars en denk ik: maar er zit wel een goed comedystuk in. Dat dacht ik ook toen mijn voorhuid onder lokale verdoving moest worden verwijderd, waarna een pijnlijk herstel volgde. Maar je moet opletten dat je niet te snel zo denkt, want je moet ook even het moment zelf ervaren. En niet onmiddellijk denken: deze relatie is nu uit, maar het is wel heel grappig gegaan. Soms kun je dat derde oog alleen ook benutten als troost. Oké, ik heb mijn vriendin betrapt met de buurman, maar dat is een goed begin van een voorstelling.

Je bent verslaafd aan de tragikomische blik? Zeker. Het is een obsessie, een verslaving, maar het is ook wat mijn werk zo waanzinnig tof maakt.

Bestaat er nog iets buiten de Oudejaars? Op het moment niet, nee. Nu is de Oudejaars alles. Het is het enige dat in mijn hoofd zit, de hele dag.

Heb je af en toe megalomane fantasieën over wat mensen ervan gaan vinden? Dat je bijvoorbeeld dagdroomt dat je erna op straat wordt aangesproken door mensen die jubelen: ‘Dit was echt de beste Oudejaars die óóit is gemaakt! Absoluut, ik dagdroom altijd, met alles wat ik doe. Ik heb tijdens de lockdown tennis weer opgepakt en als ik dan het clubtoernooi blijk te kunnen winnen, gaat mijn fantasie al vrij snel uit naar doorstomen tot Roland Garros.

Je staat bekend om je snoeiharde grappen, iets wat je fans weten te waarderen. Heb je jezelf ingehouden nu het voor een breder publiek bedoeld is? Nee. Dat is gewoon mijn vorm van humor, ik hou van harde grappen over donkere onderwerpen, dus ik heb mezelf nergens ook maar een procent gecensureerd. Ik denk niet: ik moet van alle leeftijden zijn.

Je hebt al de nodige try-outs gespeeld. Ben je extra zenuwachtig als je de Oudejaars speelt die wordt opgenomen? Ja, daarom doe ik hem ook niet live. Claudia de Breij en Herman Finkers zijn de enige twee die hem ooit live hebben gedaan en dat vind ik ongelooflijk knap, maar tegelijkertijd volslagen idioot en mesjogge. De druk op de Oudejaars is al zo groot. En ik hou van perfectioneren en ben een control freak dus ik wil dat ene ritseltje in het geluid achteraf kunnen finetunen.

Wat ik altijd zo jammer vind, en dat geldt ook een beetje voor de première van mijn voorstellingen, is dat je dan nooit je beste voorstelling speelt omdat je overgeconcentreerd en hyperbewust bent. Elk klein dingetje dat wat minder gaat, vind ik dan zo erg. Ik zou zo graag willen dat ik gewoon lekker vrij en los speel en achteraf pas ontdek dat het is opgenomen.

Waar ben je bang voor dat er zou kunnen gebeuren als je hem live doet? Claudia vertelde dat ze een stuk had over het Nationale Hitteplan, en het papiertje met die tekst klaar had liggen op de piano. Dat ging ze voorlezen omdat het zo debiel was. Maar blijkbaar heeft een overijverige productieassistent het weggehaald. Haar pianist zag tijdens de Oudejaars ineens dat het er niet lag. Oh mijn god, dacht hij, wat nu? Toen heeft hij er een velletje van zijn bladmuziek neergelegd. Als je die beelden terugkijkt zie je Claudia dat velletje pakken, even in paniek naar de pianist kijken, en dan ongemerkt doorspelen. Omdat ze die tekst al zo vaak had gelezen zat hij gewoon in haar hoofd, maar dat idee alleen al vind ik gekmakend. Ik vind het gewoon een geruststellend idee dat als ik per ongeluk op mijn tong bijt en het bloed spuit eruit, we het heel even kunnen stil leggen.

En dan achteraf denken: dit had prima live gekund. Nooit! Dan denk ik: dit is zo goed gegaan omdat ik hem niet live heb gedaan.

Hoe werkt zo’n Oudejaars eigenlijk financieel? Want je hebt daardoor dit jaar niet een eigen soloprogramma kunnen doen. Financieel is het een van de slechtste beslissingen die ik ooit heb genomen. Ook omdat ik graag met een groot decor werk. Normaal kun je dat in twee jaar terugverdienen, maar nu speel ik het maar een half jaar, en dan ook nog zonder volle zaalbezetting vanwege corona, dus het is niet het winstgevendste project dat ik ooit heb ondernomen.

'Mensen worden afgeserveerd als ze een fout hebben gemaakt. Ik haat dat.'

Ze compenseren je gederfde inkomsten niet bij de Publieke Omroep? Nee, je krijg alleen voor die ene uitzending betaald.

Hoeveel krijg je daarvoor? Dat gaat je niks aan, haha. Je krijgt een budget en je kunt zelf invullen hoe dat te besteden. En ik kies altijd voor artisticiteit in plaats van voor geld. Als een dure camera betere kwaliteit oplevert geef ik daar liever geld aan uit dan dat ik het bespaar en het geld voor mezelf houd. Zelfs al moet ik er geld op toeleggen, dan doe ik het nog. Ik doe dit vak niet voor het geld. Ik vind niks mooiers dan de magie van een doek dat opengaat en dan samen met je publiek het verhaal dat je wil vertellen beleven.

Veel mensen zijn tegenwoordig boos. Bijvoorbeeld op het coronabeleid. Probeer je daar met je Oudejaars nog wat van weg te nemen? Mensen worden radicaal afgeserveerd als ze een fout hebben gemaakt. Ik haat dat. Ieder mens is weleens door het oog van een naald gekropen. Iedereen heeft weleens gelogen op zijn cv waarna de sneeuwbal is gaan rollen. Het begint met dat leugentje, kut ze gaan het onderzoeken, o ik maak die leugen groter, ik laat diegene bellen, en uiteindelijk heb je opeens een of ander fraudeleus bedrijf opgericht. Ik probeer in mijn voorstelling niet zo zeer te roepen hoe het allemaal moet, maar te laten zien dat ik zelf ook fouten maak. Want dat vergeten mensen nog weleens, dat jouw kleine leugentje op je cv gewoon die sneeuwbal is die niet is gaan rollen. Dus zoek het ook eens bij jezelf. Want ik geloof dat we allemaal fouten maken, en dat lijken we in deze tijd te vergeten. Rutger Bregman zegt: alle mensen deugen, ik ben de omgekeerde Rutger Bregman. Ik denk: we deugen allemaal een beetje niet. En laten we dat accepteren.

Veel mensen zijn op dit moment ook boos op de ongevaccineerden. Heb jij daar geen last van. Ja en dat zit ook in mijn voorstelling. Maar het grote thema van mijn Oudejaars is denk ik toch mededogen. Laat ieder mens de ruimte krijgen om zich te bedenken, daar geloof ik in.

Je mag iemand best aanspreken op zijn overtuigingen en zeggen: misschien ga je de verkeerde kant op. Maar je moet mensen de kans geven om terug te keren. Mijn voorstelling gaat over verdwalen en thuiskomen.

Natuurlijk begrijp ik dat mensen soms woedend worden op ongevaccineerden, maar je moet ook beseffen dat we allemaal iets hebben waar we overdreven bang voor zijn. En zij hebben die angst dan voor de overheid of voor een wereldwijd complot. Soms ben ik er jaloers op. Ik zou ook willen denken dat het één groot complot is. Want dat betekent dat dit hele ding niet waar is, en dat we eruit kunnen stappen. Maar hoe ver die gedachtegang ook van me af staat, je moet je altijd proberen in te leven in de ander. Waar komt het vandaan? En dan krijg je er vanzelf een beetje meer sympathie voor.

Stel topmodel Doutzen Kroes, die een fanatieke antivaxer is geworden, staat 1 januari bij je voor de deur staat en zegt: ‘Peter, wat een geweldige Oudejaars was dit! Wil je een relatie met me?’ Dan zou ik eerst zeggen: waar is je man gebleven? En: wat doen we met je kinderen, dat lijkt me redelijk druk in huis. Maar ik sta open voor een gesprek. Dat zij zo anders denkt dan ik, vind ik alleen maar mega-interessant. Ik ben heel benieuwd hoe dat bij haar is ontstaan.

Ze komt niet voor een gesprek, ze wil een relatie met je. Ja, maar ik moet toch eerst even een gesprek hebben om haar te leren kennen. Ik ken haar nu alleen van de foto’s en dan vind ik haar, een heel klein beetje, out of my league.’

Die relatie is voor jou niet bij voorbaat onoverbrugbaar doordat de ander in jouw beleving in kabouters gelooft? Nee. Als ze in kabouters gelooft, snap ik juist heel goed dat ze een relatie met mij wil.