Op je dooie gemak je studieschuld aflossen; is dat wel zo’n slim idee?

Een grote groep jongeren begint het volwassen leven met een enorme schuld. Een studieschuld die ze in vijfendertig jaar terug moeten betalen. Maar wat zijn de gevolgen van zo’n schuld voor je leven? Is het wel slim om langzaam af te betalen?

‘De slager op de hoek betaalt mee aan de studie van de advocaat’, schrijft voormalig GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi in 2010 op de partijsite. De PvdA stoelt zich op een soortgelijk voorbeeld van de bakker. Korte tijd later wordt de basisbeurs afgeschaft en het leenstelsel ingevoerd. Studenten die na 1 september 2015 starten met een studie kunnen geen beroep meer doen op deze beurs; zij kunnen een lening aangaan. Een lening tegen een rente van weliswaar nul procent, met een draagkrachtregeling en een aflosfase van vijfendertig jaar.

Rijke ouders
Met het leenstelsel zou studeren eerlijker moeten worden; de bakker betaalt in zijn belasting niet meer voor de (zoon van de) advocaat en de drempel om te studeren is voor iedereen gelijk. Toch pakt het in de praktijk anders uit. Studenten zijn na de invoering van het leenstelsel namelijk afhankelijker geworden van hun ouders, zo blijkt uit onderzoek van het Nibud. Het leenstelsel werkt niet bevorderlijk voor de aanpak van kansenongelijkheid; deze versterkt juist de verschillen tussen studenten. ‘Studenten met draagkrachtige ouders kunnen studeren zonder te hoeven lenen, anderen beginnen hun loopbaan met een financiële achterstand’, aldus Nibud-directeur ArjanVliegenthart. Ook ontstaat er een tweedeling binnen deze generatie, volgens voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond Ama Boahene. ‘Ze staan ten opzichte van hun eigen generatie op achterstand; studenten die eerder of later studeren hebben deze schuld niet of veel minder.’

Onzekere toekomst
In de praktijk is het dus vooral de zoon van de bakker en de dochter van de slager die met deze regeling de pineut is. Want ‘als je niet van hen (je ouders, red.) afhankelijk kunt zijn en een lening nodig hebt, maakt de studieschuld studenten onzeker over hun toekomst’, volgens Vliegenthart. Een studieschuld werkt namelijk nog lang door. Vijfendertig jaar, als je op je gemak het minimale bedrag per maand overmaakt. Met als gevolg dat ex-studenten soms pas tegenhun pensioen klaar zijn met aflossen.

Koophuis?
Dat eist zijn tol, bijvoorbeeld op de – toch al oververhitte – huizenmarkt. Bij het kopen van een huis wordt de studieschuld namelijk meegewogen. Op zichzelf geen slecht idee, volgens Boahene. ‘Je moet die schuld natuurlijk ook gewoon afbetalen, dus het drukt wel degelijk op wat je kunt uitgeven.’ Anders kunnen er betalingsachterstanden ontstaan en ‘dat wil je natuurlijk voorkomen’. Oneerlijker vindt ze de manier waarop de hypotheek wordt berekend. Namelijk op basis van het startbedrag van de studieschuld. Ongeacht hoeveel er al is afgelost. ‘Het moet gaan om de actuele schuld, niet het startbedrag.’

Ook 40-jarige Maaike Wind weet hoe een studieschuld – in haar geval: 51.759,61 euro – in de weg kan staan. ‘Ik wilde iets opbouwen, maar dat kon niet zolang ik nog een grote schuld had. Ik kon geen huis kopen. Ik kon een heleboel dingen niet.’ Daarnaast levert een schuld veel stress op. ‘Het is heel zwaar om zo’n grote schuld te hebben. Over geld praten is nog steeds best een taboe en schulden al helemaal.’

Sneller aflossen
Wind besluit in 2019 de koe bij de horens te vatten. ‘Ik wilde niet tot mijn achtenveertigste blijven aflossen. Het duurde wel even voor ik me besefte dat het sneller kan; je hoort bijna nooit over mensen die expres sneller aflossen. Het moment dat ik besloot sneller te gaan aflossen was echteen omslag.’ Ze gaat bezuinigen op haar uitgaven en weet zo iedere maand een fors bedrag af te lossen. Twee jaar later is ze klaar. ‘Een enorm fijn gevoel.’ Haar voortgang deelt ze op haar blog genaamd Fuck Die Studieschuld. Met deze blog helpt ze nu anderen tijdens het aflossen van hun studieschuld.

Voorlichting
Volgens Wind stokt het in de voorlichting en begeleiding. Op scholen en universiteiten, maar ook bij de overheid. ‘Als je het zo makkelijk maakt voor achttienjarigen om een lening aan te gaan die hun leven - tot hun pensioen - op slot zet, moet je daar goede begeleiding bij geven. Dat laten we nu na.’ Dat moet anders, vindt Wind. Voorlichting over de gevolgen van een schuld, het beperken van schulden, en het aflossen ervan: ‘Dat ontbreekt momenteel in alle stadia van de lening.’ Bij de aanvraag zouden studenten volgens Wind al een indicatie moeten krijgen van wat een paar tientjes extra per maand betekent voor hun uiteindelijke schuld. ‘Tijdens het lenen zou bij het opwaarderen vaneen maandelijkse toelage gewezen moeten worden op de gevolgen op de lange termijn.’ En ook tijdens het aflossen zou meer begeleiding moeten zijn: ‘Als je naar de site van DUO gaat, staat daar geen aflostip op. Alleen een knop om de aflossing aan te zetten.’