Rijkdom en leegte. Wat symboliseert het leven van King of the cruise Ronnie?

Regisseur Sophie Dros legde de wereld van de cruise van binnenuit vast – en dat was niet louter pracht en praal. ‘Ik ben nog nooit zo eenzaam geweest.’

Met de dagelijkse uitstoot van een equivalent van één miljoen auto’s behoren cruiseschepen tot een van de vervuilendste vervoersmiddelen cq vakantiebestemmingen op aarde. Voor de goede orde: dan hebben we het over de uitstoot van één cruiseschip, en er zijn er honderden van. (Die voor en ook nog tijdens de corona-uitbraak ieder dag de oceanen bevoeren). Waar we het dan nog niet over hebben is de luchtkwaliteit aan boord zelf, die vervuilde steden als Beijing en Santiago evenaart, of over het afval dat de schepen lozen in de oceaan. We hebben het niet over hoe rederijen opereren vanuit belastingparadijzen waar het arbeidsrecht niet al te nauw genomen wordt, waardoor werknemers zich op de schepen voor een habbekrats een slag in de rondte werken met veel plichten en weinig rechten.

Infectiegevoelig
Nu met de coronapandemie bleek nog eens hoezeer de schepen een ideale incubator zijn voor infectieziekten. De Diamond Princess was het eerste cruiseschip met een ernstige covid 19-besmetting aan boord en begin april waren er al 20 schepen die ronddobberden met coronazieken aan boord, omdat geen haven ze nog toegang wilde verschaffen. Maar ook voor deze epidemie waren het cruises al infectiegevoelig: zeker dertien keer per jaar is er op de schepen een grote uitbraak waarbij de E.coli-bacterie of het norovirus huishoudt. David Foster Wallace schreef in zijn beroemde verhaal Shipping out (ondertitel: on the (nearly lethal) comfort of a luxury cruise) in 1998 zijn even hilarische als afschuwwekkende ervaringen aan boord van een luxe cruiseschip. In de eerste alinea’s geeft hij een opsomming van wat hij allemaal heeft gezien, geroken, gegeten, gehoord en gedacht en een van de observaties is: ‘I watched a woman in silver lame projectile-vomiting inside a glass elevator.’

Norovirus – ook toen al.
‘Ik heb wel eens gehoord dat de ervaring op het cruiseschip er mede toe heeft geleid dat Foster Wallace een einde aan zijn leven heeft gemaakt,’ zegt regisseur Sophie Dros. Ze maakte een documentaire over de wereld van de cruise – uiteraard voor de corona-pandemie was uitgebroken. ‘Zijn relaas was zo herkenbaar en invoelbaar. Ik ben nog nooit zo eenzaam geweest als de keren dat ik op een cruise ben meegegaan en dat was dan om research te doen en om te draaien en er was zelfs een crew bij.’

King of the cruise heet haar film, die niet zozeer een harde documentaire is met feiten en cijfers zoals dit artikel begint, maar die door observerende stijl op een intrigerende manier het fenomeen van de cruise belicht. In haar film volgt ze een extravagante Schotse Baron, de ‘king’ uit de titel. Deze baron – die voluit Ronald (‘Ronnie’) Bush Reisinger van Inneryne heet – is een man, groot van postuur die in zekere zin perfect het leeuwendeel van cruisepassagiers lijkt te vertegenwoordigen: de mens op zoek naar gemakkelijk vertier en vermaak die het niet al te nauw neemt met de natuur, het milieu of arbeidsomstandigheden, maar die vooral met zichzelf bezig is.

Maker Sophie Drost was in Spijkers met Koppen te gast over de documentaire. Luister hier het gesprek terug.

‘Mijn aanvankelijke idee was om een film te maken over het samenkomen van de allerrijksten en de allerarmsten op aarde op een drijvend flatgebouw op zee. Werknemers aan boord van cruiseschepen zijn dag en nacht in touw en verdienen daarmee 300 dollar per maand. Daartegenover staat dan de extravagantie van de passagiers, die de hele dag worden vermaakt, kunnen eten en drinken wat ze willen. Het leek me mooi om bijvoorbeeld een baron en een schoonmaker te volgen, zodat je kunt zien wat er zich boven het dek en onderdeks afspeelt. Maar dat was onmogelijk: geen rederij verschafte ons toegang tot de werknemers. Zij mochten niet worden gefilmd, behalve dan wanneer ze zingend koffie rondbrachten of een cocktail shaketen.’

Grotesk
Maar wonderlijk genoeg werkt haar aanvankelijke idee misschien nog wel beter door alleen de rijkdom te laten zien. Haar hoofdpersoon is namelijk zo grotesk. Dros had over hem gelezen tijdens haar research, de baron zou al jaren een fervent cruise-reiziger zijn. Ze benaderde hem. Hun eerste ontmoeting was in Edinburgh, in het Waldorf Astoria-hotel. ‘Het was al vijf uur geweest, high tea was voorbij, het restaurant in het hotel maakte zich op voor het diner, maar hij wilde per se nog een high tea. Hij zei: “Als je het besteld moet je er bij vermelden dat ik een baron ben.” Ik vond het moeilijk, maar heb dat gedaan. Het werd geserveerd. Hij at het in zijn eentje op. Na afloop moest ik hem helpen om uit zijn stoel op te staan. Ik voelde erg weinig sympathie toen.’

De baron stemde toe met de film en twee weken lang volgde ze hem aan boord van een cruise. ‘We hebben knetterende ruzies gehad,’ zegt Dros. Soms was hij opeens onvindbaar terwijl we hadden afgesproken om te draaien. Als ik ’s avonds zei: “Morgen willen we om 8.00 uur beginnen” dan zei hij nee, en als ik hem dan tegemoet kwam door 9.00 uur te zeggen, zei hij: “8.30”. Hij moest altijd het laatste woord hebben. Het was de grote Ronnie show.’

Schokkende leegte
Het moet gezegd: het is Dros wonderbaarlijk goed gelukt een beeld te schetsen  van de wereld van de cruise; van de schokkende leegte, de decadentie, de lelijkheid achter de pracht en praal. En dat niet alleen door de inhoud, maar ook de gekozen vorm. De camera observeert de mensen, maar ook de ruimtes, de zalen, de gangen, de luxe hutten, restaurants, balzalen, bubbelbaden en de eindeloze zee in alle schakeringen blauw. Die beelden spreken boekdelen. Daarbij heeft ze ook nog eens goed gebruik gemaakt van de al aanwezige of juist later toegevoegde muziek die subtiel of minder subtiel (‘feels like paradise’) commentaar geeft op wat we zien.

Zelfreflectie
Daarbij realiseerde Dros zich dat ze de baron niet alleen kon opvoeren als een verwende, over het paard getilde, clowneske figuur; er moest ook reflectie in de vertelling komen. ‘Zelfreflectie, hoe minimaal ook,’ aldus Dros: ‘Ik was er niet gerust op of het me zou lukken om iets van zijn “grootsheid” weg te halen, zodat we ook zijn kwetsbaarheid zouden zien. Want die was er wel, ik had al snel door dat zijn verhouding met zijn overgewicht een issue voor hem was.’ De obese baron is een troosteter. Dros filmde een moment dat hij alleen in zijn hut is en roomservice bestelt. Van de menukaart leest hij voor wat hij allemaal wil: pasta, salade niçoise, vier verschillende toetjes, cola. Dat is ook het moment dat hij vertelt hoezeer eten een probleem is geworden. En op dat moment geeft hij toe dat als hij geen baron zou zijn, mensen geen interesse in hem zouden hebben.’ En dan komt roomservice en zie je hem zich weer volstouwen.

‘Normale mensen’ zegt Dros niet gezien te hebben aan boord. ‘Het was allemaal zo hysterisch, met ballonen die uit het plafond kwamen, goor eten. Ik ben zeeziek geweest – er zaten echt helse momenten bij, dat ik dacht: waarom ben ik hieraan begonnen. De rederij die de filmploeg toegang verschafte tot het schip – mits er niet onderdeks gefilmd werd – was uiteindelijk ontevreden met het resultaat. ‘Volgens hen zaten er te weinig jonge mensen in de film, maar ja, die waren er ook niet.’

Zal de cruise na de coronapandemie terugkeren? Dros denkt van wel. ‘De behoefte aan escapisme is steeds groter geworden, net als de drang naar continu vermaak en “aanstaan”. Mensen vinden dat fijn, ik denk niet dat ze dat soort verworvenheden snel opgeven.’

Compassie
Na twee weken ongeveer 24 uur per dag met Ronnie te hebben opgetrokken, kwam er een einde aan de cruise. De baron wilde het schip per rolstoel verlaten, Dros duwde hem. ‘Toen we via de plank naar beneden moesten, zei ik “Ik laat je los hoor!” Daar kon hij dan gelukkig wel om lachen. Maar er zijn echt momenten geweest dat ik hem van boord had willen kieperen.’ Toch voelt ze ook compassie voor hem. ‘Hij kan er ook niet zoveel aan doen dat hij is wie hij is. En gek genoeg kan ik me met hem identificeren. Hij wil uiteindelijk gezien worden. Ik werk mezelf ook over de kop om gezien te worden. Hij doet dat schaamteloos. Maar zijn we uiteindelijk allemaal niet een beetje zo? Heeft iedereen niet een beetje baron in zich?’