Jasper Doest over olifanten in Zambia: ‘Ze horen hier niet te zijn, maar die olifanten kunnen er ook niks aan doen’

In Zambia lopen de olifanten door de dorpen van lokale bewoners. Jasper Doest fotografeerde de samenkomst tussen deze twee werelden en maakte de documentaire In de weg van de olifant. 

‘Olifanten gaan van de ene naar de andere plek. Daarom zijn wildlife corridors belangrijk’, aldus fotograaf Jasper Doest. Wildlife corridors zijn routes waar wilde dieren van plek naar plek kunnen trekken, zonder obstakels. Door een gebrek aan wildlife corridors zijn de olifanten in Zambia genoodzaakt om door bewoonde dorpen te trekken, op zoek naar water en voedsel. Jasper vertelt over de foto’s die hij maakte: ‘Het gaat om het bestaansrecht, zowel van de olifanten als de mensen. En een gezicht geven aan de problematiek en de bewoners dat verhaal te laten vertellen.’ Jasper geeft in eigen woorden toelichting bij een aantal van zijn foto’s: 

‘Dit was een fantastisch moment. We waren bij een lokale gemeenschap en hoorden de verhalen dat die olifanten daar iedere dag kwamen. Wij hadden dat nog niet gezien. Je probeert er een beeld bij te schetsen, maar dat is lastig.’ 

‘We waren met een groep toeristen en die zouden uitleg krijgen over het leven van de gemeenschap en hoe zij hier omgaan met de olifanten. We keken een voorstelling daarover en ineens beginnen mensen te wijzen. En we zien een groep olifanten.’ 

‘Dit is in de buitenwijk Dambwa South. Ook hier kregen wij continu te horen dat die olifanten er waren. Op de foto zie je Edgar Bulongo; hij schijnt de verte in om te kijken of de olifanten zijn mango’s opeten. Er is een advies in de wijk om na elf uur niet meer naar buiten te gaan. Niet iedereen houdt zich daaraan. Mensen zijn het zat dat die olifanten hun oogst vernielen. Dat leidt tot conflict met soms dodelijke afloop. Voornamelijk aan de menselijke kant.’ Jasper maakte dat zelf ook mee: ‘De eerste avond dat wij er waren is er ook daadwerkelijk iemand overleden.’ 

‘Ze haten de olifanten niet, maar mens en dier lopen elkaar in de weg. Ze hebben behoefte aan hetzelfde: water en voedsel. De olifanten komen uit het nationaal park om rondom die wijk op zoek te gaan naar eten. Dit is die man zijn woning. De olifanten staan dagelijks in zijn achtertuin.’ 

‘Om tien uur ’s avonds kwamen er vier mannetjesolifanten. Dat was een spannend moment. Wij zijn te voet en door nauwe steegjes op zoek naar olifanten. Je wil het probleem zien en visualiseren. Dan moet je de straat op. Het is donker en je hoort al die geluiden. Alle zintuigen staan op scherp.’ Op het moment dat er olifanten zijn, reageert iedereen op een andere manier: ‘Het is een mix. Angst of boosheid, dat verschilt heel erg. Afhankelijk van wat mensen zelf meegemaakt hebben met die dieren.’  

‘Op de foto zie je hoe de olifanten boven de huizen uitsteken. Stel je eens voor: een olifant die gewoon door je straat loopt. Mensen reizen dagelijks naar Afrika om olifanten in het wild te bewonderen, maar dit is de harde realiteit. Voor de mensen die hier wonen is het geen safari, maar een dagelijkse uitdaging.’ 

‘Hier komen de toeristen voor in die regio. Ze staken heel rustig over en hadden deze interactie in de rivier. Het is een prachtig schouwspel, maar die hele omgeving lijdt eronder. Beide kanten van de rivier bij de Zambezi waterval worden volgebouwd met lodges en hotels.’ Die hotels worden vaak gebouwd in wildlife corridors: ‘Daar zijn veel dieren dat is leuk om te zien, maar je zit wel de olifant in de weg. En als het dan nog wat zou opleveren voor de lokale gemeenschap... Maar dat is niet zo. Dat is het kwalijke. Dat zegt de gemeenschap zelf ook: mensen komen naar ons land toe om olifanten te zien, maar wij zitten ermee.’

‘Het licht komt van een auto. Deze kudde van honderddertig olifanten stak de weg over. Ze bleven maar komen. Er kwam een auto van achter. Dat gaf heel mooi beeld.’ 

‘Ze willen zo snel mogelijk oversteken. Normaalgesproken hangen ze niet rond bij menselijke bewoning, maar zitten ze aan de randen van het nationaal park. Dit is in de droge periode. En dan valt het nationaal park droog. De olifanten zijn genoodzaakt om twee keer per dag naar de rivier te gaan. Ze horen hier niet te zijn, maar die olifanten kunnen er ook niks aan doen. En daarom steken ze over in grote groepen. Olifanten leven in kleinere groepen, maar komen samen om die oversteek te maken.’ 

‘In dit gebied, in de Western Province, is een kudde van vijfhonderd olifanten. Dat is weer om de reden dat ze vanuit de rustige gebieden de menselijke verstedelijking intrekken. Met een klein vliegtuigje ging ik op zoek naar deze “super herd”. Dit was een kleinere groep. Het is fantastisch om zo’n grote kudde van boven te zien.’ 

‘Een aantal van deze olifanten is gezenderd om ze in de gaten te houden. Dat hebben lokale organisaties gedaan, zodat ze weten waar ze de wildlife corridors moeten maken. Ze monitoren alle bewegingen om het in kaart te brengen en iets te kunnen zeggen over waar de dieren zijn en waar ze naartoe gaan.’ 

‘Jarenlang hebben we geroepen: "Red de olifant." We hebben alles op alles gezet om deze met uitsterven bedreigde soort te behouden. En ja, de aantallen gaan voorzichtig omhoog. Maar met een steeds kleiner wordende leefomgeving neemt ook het aantal conflicten toe. Dat brengt ons bij een cruciale vraag: kunnen mens en olifant samenleven? Die vraag heeft ons naar Zambia gebracht. En het is precies die vraag waar we in de film In de weg van de olifant, met al haar uitdagingen en hoopvolle momenten, een antwoord op proberen te vinden.’