Jason Bhugwandass: 'Deze kinderen hebben eigenlijk gewoon in een gevangenis gezeten'

Trigger warning: zelfdoding, suïcidale gedachten en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag

Jason Bhugwandass (26) sprak 51 jongeren over hun ervaringen op de ZIKOS-afdeling van de gesloten jeugdzorg, waar hij in 2015 zelf ook verbleef. De schrijnende ervaringsverhalen bundelde hij in zijn rapport ‘Eenzaam gesloten’. De misstanden zijn zo ernstig dat er direct is overgegaan tot een opnamestop.

‘Als gevangenispersoneel voor kinderen met psychiatrische problemen zorgt’, staat er op het voorblad van Bhugwandass zijn rapport. In Sophie & Jeroen legt hij uit waarom deze titel illustreert hoe de situatie op de ZIKOS-afdelingen eruitzag: ‘Deze kinderen hebben eigenlijk gewoon in een gevangenis gezeten. Twintig uur per dag zaten zij niet in een kamer, maar in een cel. Zij werden behandeld door personeel dat niet geschoold was om psychiatrische problematiek op te vangen.’

‘Negentig procent van de jongeren heeft meer trauma opgelopen binnen de instelling', vertelt Bhugwandass in Sophie & Jeroen. 'Zo zijn jongeren bijvoorbeeld bang om vastgegrepen te worden en raken ze snel in paniek als iemand boos is. Je ziet dat ze angstig zijn geworden en dat er wantrouwen is ontstaan. Een deel van de jongeren geeft aan dat zij gewend geraakt zijn aan de situatie. Hun referentiekader verandert binnen de instelling. Ze kunnen niet meer goed onderscheiden wat normaal is en wat niet.’

De negentienjarige Evita werd vier jaar geleden opgenomen op de ZIKOS-afdeling met complexe problematiek. Daar ging wel het een en ander aan vooraf: ‘Ik had een doodswens. Die kwam voort uit trauma’s. In het begin werd ik van hot naar her gestuurd, nergens was plek. Bij mijn eerste opname gaf ik al aan dat ik traumabehandeling nodig had – en daarnaast een stabiele, liefdevolle woonomgeving. Die kreeg ik niet. Ik kwam op crisisplekken waar ik na twee dagen alweer weg moest. Uiteindelijk werd ik door- en doorgestuurd, maar ik bleef dezelfde gevoelens houden. Toen kwam ik in Harreveld, op een open groep. Maar omdat ik suïcidaal was werd ik op de gesloten groep geplaatst. De ZIKOS-afdeling.’

‘De eerste paar minuten dat ik binnen was werd ik naar een kamer gebracht’, blikt Evita terug. ‘Dat is eigenlijk gewoon een lege cel met een bed en een bureau zonder stoel, want die moet je verdienen. Er stond een grote man voor me, die eerder in het leger werkte. Hij gaf me een scheurjurk – een blauwe, koude jurk die je niet kapot kan maken ­– nog zonder dat ik iets gedaan had. Hij zei: “Kleed je maar uit en trek dit aan.” Ik zei: “Dat durf ik niet.” Ik ging bang in een hoekje staan. Ik was een vijftienjarig meisje met trauma’s en angsten. Dan word je hardhandig vastgepakt, op de grond gegooid en uitgekleed. Die scheurjurk aan en dan ging de deur op slot. Dan zit je uren alleen in de cel. Ik denk dat dat symbool staat voor mijn tijd daar.’

‘Voorheen werden duizenden kinderen per jaar in de jeugdgevangenis geplaatst, ook als zij geen strafbaar feit hadden gepleegd', legt Bhugwandass uit. 'In 2008 wilde de overheid daarmee stoppen. Zij wezen een aantal jeugdgevangenissen aan en zeiden: “Jullie zijn vanaf morgen jeugdzorg.” Het personeel bleef hetzelfde, de panden bleven hetzelfde, de cultuur bleef hetzelfde. Alles bleef hetzelfde, alleen de groep jongeren veranderde. Ik maak graag de vergelijking met de EBI (EBI staat voor Extra Beveiligde Inrichting, en is een speciale afdeling van de penitentiaire inrichting in Vught, red.). Daar zitten Holleeder en Taghi. Zij zitten 21 uur per dag op cel, vergelijkbaar met deze kinderen. Maar deze kinderen hebben niets gedaan.’

Bhugwandass doet in zijn rapport verschillende aanbevelingen, waarbij het permanent sluiten van de ZIKOS-afdelingen stipt op één staat. Hij vertelt: ‘Iedere jongere is een individu. Voor iedere jongere moet je dus kijken naar wat er nodig is. Daarvoor moet een goede analyse gemaakt worden – en dat wordt nu vaak nog overgeslagen. Uit mijn onderzoek kwam naar voren dat de jongeren liefde, een gesprek en een knuffel nodig hadden. Alles wat ze hier niet hebben gekregen. Nabijheid, alleen al contact, is een heel effectieve interventie in de zorg.'

Bhugwandass werkte zo'n zes à zeven weken non-stop aan zijn rapport. Op de vraag van Sophie hoe het met hem gaat, antwoordt hij: 'Ik heb het nog niet kunnen verwerken. Als het allemaal wat gaat liggen, dan kan ik pas laten binnenkomen wat de jongeren allemaal hebben gezegd. En dat zijn echt heel veel schrijnende dingen.'