Jack Spijkerman over 35 jaar Spijkers met Koppen: 'VARA wilde af van bloemetjesjurken in publiek'

Presentator van het eerste uur Jack Spijkerman over het geheim van Spijkers met koppen: 'Je moet met elkaar kunnen lachen én elkaar kunnen aanspreken op een slechte grap.'

In 1989, precies 34 jaar geleden liep ik, Dolf Jansen, een niet al te inspirerende ruimte boven een café in Utrecht binnen, om me te voegen bij het cabaret van Spijkers met koppen, een Radio 2-programma dat een jaar eerder het levenslicht zag. Ik trof Erik van Muiswinkel, Jeroen van Merwijk, Diederik van Vleuten, Ellen Pieters en de presentator en bedenker van het programma: Jack Spijkerman. We gingen aan scènes werken die twee uur later op de radio kwamen (vanuit het altijd volle café), we schreven het ‘Spijkerlied’, ik las mijn column 5 voor 12 nog eens door. En, zeker net zo belangrijk, we ouwehoerden, maakten grappen die nooit buiten die ruimte mochten komen en lagen geregeld letterlijk op de grond, huilend van het lachen.

Een paar weken geleden ging ik bij Jack Spijkerman langs om te kijken of onze herinneringen een beetje overeenkomen, en hoe het toch mogelijk is dat een radioprogramma na 35 jaar nog altijd beter dan ooit lijkt te zijn.

Jack Spijkerman: ‘Dolf, heb je die foto gezien van ons samen, hoe wij op elkaar leken?! Alsof we twee dezelfde mensen waren toen we jong waren, hè… twaalf ofzo?’ Oké, naar het bewijs dienaangaande wordt nog gezocht, maar Jack en ik zitten meteen in dezelfde vibe (dat woord hadden wij nog niet in 1989) als toen.

Hoe begon het, Jack?
'Fred Florusse (cabaretier bij Don Quishocking, regisseur van velen, red. ) had me bij In de Rooie Haan gehaald, ik deed al Radio op 3 (Vara’s Lijn 3, De steen en been show ,red. ) en ze wilden wat jong bloed erbij. Ik schreef in eerste instantie mee met Fred en Jack Gadellaa en Jacques Klöters. Soms deed Marcel van Dam zelf mee in scènes, als meneer de Bruin. Dat was een man van de redenaties: "Ik pas in mijn jas, mijn jas past in mijn tas, dus ik pas in mijn tas."'

Geen speld tussen te krijgen.
'Langzamerhand deed ik vaker mee en toen kwam de vraag van de VARA of ik een nieuw programma wilde bedenken, ze wilden ook een beetje af van "de bloemetjesjurken in het publiek". In de Rooie Haan werd na zeventien jaar toch een beetje hetzelfde elke week, een tikje gezapig. Dus ik bedacht een programma, samen met Karel van ’t Hoof en Kees Grimbergen, en dat werd afgekeurd. Door Van Dam en volgens mij ook Vera Keur. Zij vonden niet dat je een minister kon interviewen en dan aan diezelfde tafel een scène kon doen en dan een bandje laten optreden. Dus ik zei: nou, dit is wat ik kan bedenken, hier voel ik me lekker bij, zo’n heel breed programma met sport, media, actualiteiten en politiek.

En altijd die mix: we hebben een wetenschapper aan tafel, of een politicus, en dat gaat bijna naadloos over in de satire?
'Ja, die mix. En ik zei: "We zenden níet uit vanuit het VARA-gebouw." Toen vonden we Zeezicht, een café in Utrecht. Ik wilde er ook columnisten bij hebben – Carrie was me al toegewezen. Dat vond ik trouwens eerst niks. Ik had haar vaak bij Hanneke Groenteman gehoord en het leek me te veel Rotterdam en Bram Peper, maar toen ik een middagje bij haar langs was geweest om haar te vertellen dat ik niet met haar zou gaan werken, was ik om en werd ze de vaste columnist in het tweede uur. Ik vond het een wereldwijf!'

'Ik weet nog dat je mij vroeg voor het cabaret, dat ik zei: "Heel graag, maar ik doe geen typetjes, maar een column lijkt me wel heel mooi."
'En toen zei ik: "Nou dat komt goed uit, want ik heb net een columnist aangenomen." En ook dat is zo gebleven, elk uur een columnist. En twee cabaretscènes, dat wilde ik. In dat eerste jaar nog met Fred, Jack en Jacques, en Karin Bloemen als zangeres. Maar na een jaartje voelde ik dat ik daar ook iets wilde veranderen en toen kwamen Erik, Diederik, Jeroen en jij.

Wat zijn jouw herinneringen aan die ruimte boven het café? Het was niet de meest inspirerende ruimte om cutting edge-satire te fabriceren.
'Nee… maar het werkte. We schreven drie scènes, en ter plekke namen we die door, besloten wat herschreven moest worden en bedachten een paar grappen voor de ‘Spijkerlied’-coupletten. Wekelijkse hoogtepunt was dat Jeroen zijn scène op tafel wierp en iets zei in de trant van: "Dit is hem, hoeven we verder niet naar te kijken, wat hebben jullie nog gemaakt?"'

Fascinerend dat ook hierin niks veranderd is. Dit is wat ik nog steeds elke zaterdag doe. Tegenwoordig bijgestaan door Owen Schumacher, maar wat we doen is precies wat jij dik dertig jaar geleden al deed. En half cabaret-Nederland heeft in die ruimte gezeten in de loop der jaren. Dat teamgevoel vind ik ook heel mooi, dat je met drie of vier waar nodig best-eigenwijze cabaretiers zit, en dat iedereen het oké vindt om scenes te herschrijven, om soms darlings te killen.
'Dat is zo wezenlijk Dolf.'

Het is geen competitie, maar samen.
'Dat begreep iemand als Vera Keur ook nooit. Die zei als een cabaretier stopte bij Kopspijkers: "Dan bel je Youp toch, of Freek?" Maar het moet een team zijn. Je moet het leuk hebben met elkaar, je moet met elkaar kunnen lachen, maar ook eerlijk kunnen zeggen: wat een kutgrap.

En jij bent echt een clubjesman als ik naar je kijk bij Spijkers, maar ook in De steen en been show.
'Ik ben van de clubjes, ja, dat bedacht ik me van de week nog. Dat was in het theater al zo (met Dubbel en Dwars, red.) en op al die andere plekken ook. Dat is ook echt een verschil met Paul de Leeuw, hij is veel meer een performer, met talenten op honderd terreinen, magistraal. Maar wij zijn echt meer clubjesmensen. Dezelfde muzikanten, dezelfde redactie, dezelfde technische mensen eromheen; ik was daar zuinig op… Ik ging ook "op schoolreisje" met zo’n club en ik tref op Oerol nog steeds mensen van Spijkers. Nicolette Schouten, Margereth van Horen, Felix (Meurders, red.) natuurlijk. We hebben allebei met Felix gewerkt, wat is zijn invloed op jou? Ik maak er een gesprek van hè, in plaats van een interview, als jij dat ook goed vindt?

Ja hoor. Mijn jeugd qua radio is Steen en been en De avondspits, alles wat Felix deed: GesodeMeurders en matige liedjes uit de Nationale Hitparade live terugknippen tot anderhalve minuut, en zijn tanden poetsen door het Wilhelmus heen.
'Felix heeft mij leren radiomaken, hij deed zelfs de regie bij Steen en been. Dan ging-ie me testen. Startte-ie een liedje en zei hij: "Intro volpraten!". Dus ik zeg: "Man, dat is een kunstje van een dj, dat kan ik helemaal niet", dus hij daagt me uit, hij start een ­liedje van Bruce Springsteen in.

En dat kende jij wel.
'Had-ie het intro met bijna twee minuten verlengd! Ik heb het wel volgeluld, dat wel. Van Felix leerde ik ook dat je radiomaken uiteindelijk, als je voor die microfoon zit, in je eentje doet. Geen licht en geluid en camera’s en gedoe – jij moet het doen. En je moet de durf hebben op het laatste moment iets te bedenken, en te doen of anders te doen. Felix bedacht ook "Dolf Brouwers, parlementair medewerker van de VARA". Hij ging zonder enige kennis van zaken met politici praten en ik voedde hem via de koptelefoon, ik zei alles voor. Hij was al Sjef van Oekel, bij de VPRO, bij ons deed hij de politiek.
We hebben ooit nog de Belgische minister-president uit een kernwapendebat weg laten trekken, omdat hij een radio-afspraak met Dolf Brouwers en de VARA had. Tot onze schrik lukte dat, dus ik zeg "Dolf, nu jij!", waarop hij vragen begon te stellen over de Belgische inzending voor het Songfestival. Ik heb echt veel van Felix geleerd, ik denk jij ook wel?

Absoluut. Het mooiste vond ik – dat had ik met jou en met hem ook – dat je met iemand werkt die zijn radio-kilometers al meer dan gemaakt heeft, precies weet wat-ie doet, en je toch heel snel gelijkwaardig samenwerkt. Geen ego’s, maar écht samen iets maken. Felix heeft ook vaker gezegd dat hij, met alles wat hij gemaakt heeft, die uren op zaterdag de mooiste uren vond. Radiomaken en ondertussen geregeld onder de tafel liggen van het lachen omdat die magere met die bril naast je een gesprek volledig uit de rails laat lopen. En geen stress, dat vind ik ook prettig.
'Het mooie is, Felix heeft een ­beetje spanning nodig. Hij kwam op Hilversum 3 bewust pas de studio in als de Ster al liep. Op het allerlaatste moment de openingsplaat op de draaitafel leggen en gaan. Hij was er trouwens tegen hè, dat ik kwam en ik denk ook later dat jij kwam. Cabaretiers op de radio vond -ie niks, dat moest een dj zijn. Dat ik met Vara’s Lijn 3 ­meeging, dat kon dan nog wel, voor een paar grappen hier of daar, maar dat je als cabaretier een eigen programma kreeg, dat was vloeken in de (linkse) kerk. Maar het is goed gekomen en met hem samen werken is zo mooi. Ik hou van zijn gedrevenheid, hij heeft veel kennis en – niet onbelangrijk – hij vindt het niet erg als je hem onderbreekt. Ik heb ook wel eens met een (politiek) interviewer samengewerkt die door een tussenwerping van mij volledig in de stress schoot, en de draad van het gesprek kwijtraakte. Terwijl ik alleen maar dacht: "Dit is wel heel erg goede radio."

Heel erg goeie radio, dat is wat Jack jaren en jaren maakte voor de VARA, dat is wat ik tegenwoordig elke week met Willemijn (Veenhoven, red.) probeer. Dat is wat we blijven doen. De komende decennia. En ja, toen we ons na dit herinnert-u-zich-deze-nog?!-gesprek verderop in zijn straat bij de fotograaf meldden, was de schaterlach, over toevallige passanten en het voorpaginanieuws en (zelfs) de perikelen rond Ajax, nog net zo hard en lekker als een kleine 35 jaar geleden.

Spijkers met Koppen bestaat 35 jaar en dat moet gevierd worden! Het satirische actualiteitenprogramma van BNNVARA wordt daarom in oktober vier zaterdagen live uitgezonden vanuit stadsschouwburgen en poppodia. Bestel hier tickets. Spijkers Met Koppen Den Haag, Groningen en Zwolle zijn inmiddels uitverkocht. Het kan zijn dat er weer tickets vrij komen, houd hiervoor de ticketshop in de gaten.

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee.