Huwelijkse gevangenschap: hoe ontbind je een religieus huwelijk?

In Nederland kun je voor de wet gescheiden zijn, maar op religieuze gronden nog steeds getrouwd. Een nieuwe wet moet vrouwen in huwelijkse gevangenschap helpen om helemaal vrij te zijn.

Wat moet je doen als je man niet meewerkt aan de ontbinding van je religieuze huwelijk? Als je omgeving je van overspel beticht (met alle gevolgen van dien), zodra je wel voor de wet maar niet namens je geloof bent gescheiden, en een nieuwe relatie aangaat? In zulke gevallen zit je vast in huwelijkse gevangenschap.

Principieel

In absolute aantallen is het probleem misschien niet heel groot: schattingen uit 2011 tot 2012 gingen uit van vijfhonderd tot vijftienhonderd gevallen in Nederland. ‘Maar dit is wel principieel: in Nederland mag je zelf mag bepalen met wie je trouwt’, aldus minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) in De Nieuws BV. ‘Dat is een groot goed. En je bepaalt zelf wanneer je wil scheiden, dan mag religie niet in de weg staan.’

Dekker was op het probleem gewezen door oppositie-Kamerlid Kathalijne Buitenweg (GroenLinks). Zij stuitte nadrukkelijk op het probleem toen ze lid was van het College voor de Rechten van de Mens. ‘Als je het recht hebt om een eigen partner te kiezen, dan heb je natuurlijk ook het recht om te scheiden. Voor een groep vrouwen was dat heel moeilijk, zij kwamen daar daar serieus mee in de problemen.’ Buitenweg zag hoe iemand die voor de wet was gescheiden, in haar (meestal zijn het vrouwen) gemeenschap van overspel werd beschuldigd. ‘Dat kon echt tot nare situaties leiden.’

Bemoeien

Toen Buitenweg in de Tweede Kamer werd gekozen, kaartte ze dit probleem aan: ‘Aanvankelijk was er de nodige scepsis: er is toch scheiding van kerk en staat?’ Dekker: ‘Aan de ene kant wil de overheid zich niet teveel bemoeien met de kerk en religieuze huwelijken. Dat hebben we ook niet gedaan in de wet. Maar het zal je maar gebeuren: je huwelijk is burgerlijk ontbonden, voor de wet ben je gescheiden. Maar de Kerk of moskee zegt dat je voor hen nog steeds bent gehuwd. Hoe kom je daar dan uit, zonder dat een rechter zegt dat je eraan mee moet werken?’

Voorstel

Het wetsvoorstel dat is ingediend, maakt het voor rechters mogelijk om een man (meestal is het de man) op te leggen mee te werken aan de ontbinding van het religieuze huwelijk. Dekker: ‘Het wordt ook mogelijk om tegen een rechter te zeggen: ik had helemaal geen burgerlijk huwelijk, ik had een religieus huwelijk, kunt u mij helpen door mijn man de opdracht te geven om aan de ontbinding van dit huwelijk mee te werken?’ In het voorstel is ook opgenomen dat de rechter in deze gevallen het recht op zelfbeschikking zwaarder weegt dan de vrijheid van godsdienst – en het daarmee makkelijker maakt om een religieus huwelijk te laten ontbinden.

‘Zo’n wet lost niet meteen alles op’, zegt Buitenweg. ‘Nu sommeerden sommige rechters al om mee te werken aan een scheiding, met een dwangsom achter de hand. Andere rechters zeiden tegen een vrouw: gaat u maar naar de shariarechtbank in Londen. Er was nog te weinig zekerheid. Dat los je hiermee wel op.’