Hoe stuurt Instagram ons ideaalbeeld?

Instagram is met ruim een miljard gebruikers de meest gedownloade app ter wereld. Wat begon als een app waarmee je simpele plaatjes met een filter op kunt leuken tot een kunstwerkje, is uitgegroeid tot een obsessie met uiterlijke perfectie die in het ergste geval de dood tot gevolg heeft. Zembla deed onderzoek naar de duistere kant van Instagram.

Nieuwe manier van adverteren
Instagram werd in 2010 opgericht door Mike Krieger en Kevin Systrom, met het idee om mensen met elkaar te laten verbinden op een goede manier. De app werd anderhalf jaar na de oprichting voor een miljard dollar overgenomen door Facebook-oprichter en -eigenaar Mark Zuckerberg. Onder hem groeide het aantal gebruikers van de app binnen drie jaar tot 150 miljoen. Om Instagram winstgevend te maken, besloot hij advertenties toe te laten.

Dit was voor veel bedrijven het moment om bekende Instagram-gebruikers te benaderen voor het aanprijzen van hun producten; zo werd een nieuw verdienmodel geboren waarbij de term influencer centraal stond. De gebruiker (influencer) maakt reclame voor een bepaald merk en kan op deze manier, betaald, zijn volgers beïnvloeden.

Angsten en depressies
De Franse journalist Nicolas Kayser-Bril onderzocht de algoritmes van Instagram. Uit zijn bevindingen bleek dat foto’s van schaars geklede mannen en vrouwen waarop ze bijvoorbeeld een bikini of zwembroek aanprijzen, veel vaker op Instagram werden getoond dan foto’s van landschappen en eten. Doordat deze seksueel getinte foto’s van volmaakte lichamen meer te zien zijn, denken veel gebruikers dat perfecte lichamen de norm zijn.

Dat ideaalbeeld heeft bij veel mensen geleid tot mentale problemen, zoals angsten en depressies, en fysieke ongemakken. Ook voelen mensen zich minder omdat ze niet beroemd of rijk genoeg zijn. Oud-Facebook-medewerkster Frances Haugen deed hier in oktober 2021 een boekje over open. Volgens haar hield Facebook verschillende schokkende onderzoeksresultaten over de verslechterde mentale gezondheid van tieners bewust verborgen.

Brazilian Butt Lift
Sarah Frier schreef het boek ‘No Filter: The Inside Story of Instagram’ over de donkere kant van Instagram. Ze constateerde dat de steeds ‘perfectere realiteit’ op Instagram hand in hand gaat met een enorme stijging van het aantal cosmetische behandelingen. De Brazilian Butt Lift is daarvan de populairste. Bij deze ingreep, die niet zonder gevaar is, wordt overtollig vet uit een bepaald lichaamsdeel in je billen gestopt, zodat deze een grotere vorm krijgen. Alleen al in Miami werden twintigduizend van deze ingrepen uitgevoerd. Het leverde chirurg Michael Salzhauer, die talloze van dit soort ingrepen uitvoerde, niet alleen de naam Dr. Miami op; hij groeide daardoor ook uit tot een wereldwijde beroemdheid.

Maar dat achter deze cosmetische ingreep ook een enorm gevaar schuilt, bewijst het tragische verhaal van Danea Plasencia. Deze 28-jarige vrouw overleed aan de gevolgen van haar ingreep, die in haar geval slechts in een uur (in plaats van de gebruikelijke drie en een half) werd uitgevoerd door een minder ervaren iemand en voor een goedkopere prijs dan normaal. Daneas’ moeder is ervan overtuigd dat haar dochter zonder het bestaan van Instagram nog geleefd had. ‘Ze was geobsedeerd door de app’, vertelt ze. ‘Ze sprak alleen maar over hoe mooi vrouwen die een Brazilian Butt Lift hadden gedaan eruitzagen.’

Winst boven welzijn gebruikers
Het voorbeeld van Danea is een van de meest schrijnende gevolgen van het gebruik van Instagram. Klokkenluidster Haugen zegt dat het bedrijf winst maken verkiest boven de veiligheid en het welzijn van de gebruikers en daarmee levens op het spel zet. Ook zou Facebook (waar Instagram dus onder valt) niet openstaan voor initiatieven om de veiligheid te verbeteren als dat het lastiger maakt om mensen te laten aansluiten bij de app en ze vervolgens weer terug te laten keren. Door de verslavende algoritmes blijft Instagram momenteel echter enorm in trek, ook bij mensen die de ‘perfecte waarheid’ zich op wat voor manier dan ook aantrekken.