Hoe pak je je leven weer op nadat je uit een sekte stapt?

Hoe stap je uit een sekte? Tot 2020 kon dat nog via een meld- en steunpunt, maar deze is wegbezuinigd. En zonder gerichte steun blijkt het behoorlijk lastig.

‘Het is een wereld op zich. Je bent los van alles wat er om je heen gebeurt – van de maatschappij. Zij bepalen hoe jij je leven inricht en hoe jij je moet gedragen’, vertelt de 57-jarige Angie over haar tijd bij de Jehovah’s Getuigen in podcast Alicante. Het is nu twintig jaar geleden dat ze de keuze maakte eruit te stappen. En hoewel dat destijds een opluchting is, ging dat niet zonder slag of stoot. ‘Op het moment dat je door de gemeenschap wordt uitgesloten verlies je je vangnet. Je contacten worden verbroken. Dan sta je er ineens helemaal alleen voor. Dat is een overweldigend gevoel. Ik had niemand.’

Minimaal honderd sektes
Bij het ministerie van Justitie en Veiligheid zijn er in Nederland in totaal vierentachtig sektes bekend. Of de Jehovah’s Getuigen hiertoe worden gerekend onbekend, al ontkennen volgelingen hiervan onderdeel van een sekte uit te maken.
Hoe zit dit? ‘Soms gaat het om een religieuze groep, maar recent zijn daar ook trainings- en coachingsorganisaties bijgekomen. Dat is natuurlijk een stuk minder spiritueel of religieus’, aldus Frank Krake, die voor zijn boek Hannelore, het meisje uit de sekte twee jaar lang onderzoek deed naar sektes in Nederland. Volgens Krake zijn sektes te onderscheiden van andere groeperingen door de volgende herkenningspunten: wij-zij denken (‘zíj in de boze buitenwereld begrijpen ons niet en wíj hierbinnen hebben het juiste geloof), afnemen van identiteit (‘bijvoorbeeld het aannemen van een andere naam’) en het creëren van uitputting (‘door een combinatie van slaaptekort, te weinig eten en drinken en soms arbeidsuitputting). Er zijn grofweg drie zaken die sekteleiders drijven: geld, macht en seks. In alle sektes die Krake heeft onderzocht komen deze elementen terug. 

Een aantal andere voorbeelden van bekende sektes zijn de Moonsekte, Scientology en de Bhagwansekte. Maar dat is slechts het topje van de ijsberg; een groot deel van de sektes begeeft zich onder de radar en uit het zicht van de overheid. ‘Het zijn er in werkelijkheid veel meer dan die vierentachtig. Als ik een grove schatting mag maken dan denk ik dat het er minimaal honderd zijn, maar het zou zomaar eens in de richting van honderdvijftig kunnen gaan.’

Wegbezuinigd
Ieder jaar zijn er mensen zoals Angie, die – vaak met veel moeite – uit een sekte stappen. In 2019 gaat het om zo’n honderd bekende gevallen. Meer recente cijfers zijn er niet. Het meld- en steunpunt Sektesignaal– dat tot dan toe ruim zeven jaar met hulp van vrijwilligers en ervaringsdeskundigen een laagdrempelig toevluchtsoord voor slachtoffers van sektes biedt – is per 1 januari 2020 door toenmalig minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus wegbezuinigd. Krake: ‘Terwijl er in 2019 – sinds de oprichting – de meeste meldingen werden gedaan.’ Begeleiding van deze groep wordt overgelaten aan de wijkagent. SP-Kamerlid Michiel van Nispen noemt het einde van Sektesignaal destijds buitengewoon treurig. ‘Dit gaat niet om enorme groepen mensen, maar dat maakt het leed van deze mensen en hun familie niet minder groot.’

Alleen 
Sindsdien moeten slachtoffers van sektes zelf hun weg naar algemene hulpverlening bij de wijkagent of slachtofferhulp zien te vinden. Net zoals Angie twintig jaar geleden. En dat is niet niks. Angie: ‘Stap voor stap begint het besef te komen dat je je familie kwijt bent. Hoe je ook tegen jezelf hebt gepredikt dat je dat kan handelen, kom je in een enorm rouwproces terecht. Terwijl je familie nog gewoon in leven is. Daar heb ik heel veel last van gehad. Dat verdriet is er nog steeds, dat gaat ook niet meer weg. Je leert ermee omgaan, maar daar is ook alles mee gezegd.’

Leren functioneren 
Angie moet haar draai leren vinden in een wereld die ze tot dan toe niet kent. ‘Je bent totaal wereldvreemd. Je moet leren dat de maatschappij waar je in terechtkomt het niet slecht met je voorheeft.’ Anders dan haar jaren werd voorgehouden bij de Jehovah’s Getuigen: ‘Ik moest functioneren in een maatschappij waarover mij mijn hele leven is verteld dat deze het slechtste met mij voorhad. Dat blijft in je hoofd zitten. Hoe lelijk het ook klinkt, maar je bent gehersenspoeld.’ Ze moet zichzelf opnieuw uitvinden: ‘Ik moest leren wie Angie was, want ik had geen eigen identiteit. Mijn leven lang is mij verteld hoe ik me moest gedragen en waar ik me aan moest houden. Ik stond op dat moment voor een enorme uitdaging. Dat was best een enorm gevoel van eenzaamheid.’

Beslissingen nemen
Niet alleen Angie ervaart dit zo. Volgens Krake lopen veel slachtoffers van sektes met soortgelijke gevoelens: ‘Mensen zijn vaak jaren, soms zelfs tientallen jaren, opgegaan in zo’n sekte en hebben zich aangepast aan de leefomgeving en de regels die daar golden. Wanneer ze dan terugkomen in de normale maatschappij, dan moeten ze daar opnieuw mee leren omgaan. De meest elementaire beslissingen die je gewend bent te nemen werden door de sekteleider of de groep genomen. Als je opeens al die beslissingen weer zelf moet nemen is dat bijna niet te doen.’ 

Nieuw meld- en steunpunt
En dat is niet eenvoudig. Deze mensen hebben daar vaak begeleiding bij nodig, weet Krake. Daarom pleit Krake voor herinvoering van een meld- en steunpunt voor slachtoffers van sektes. En de Tweede Kamer lijkt het met hem eens te zijn; eind 2020 werd er in de Tweede Kamer een motie aangenomen voor herinvoering. ‘We zijn nu bijna anderhalf jaar verder, en het is er nog niet. Het wordt heel vakkundig uitgesteld’, aldus Krake.

Jehovah’s Getuigen geen sekte
Volgens hun woordvoerder zijn de Jehovah’s Getuigen geen erkende sekte. Ook staan zijn volgens deze woordvoerder niet op door de overheid opgestelde lijst met (84) sektes. Zie voor de reactie van Jehovah’s Getuigen.

De inhoud van de overheids-lijst is echter niet openbaar maar alleen bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid bekend.