Hoe houden kleine familiebedrijven het hoofd boven water?

Familiebedrijven hebben het – mede door regelgeving en concurrentie –moeilijker dan ooit.

Derde generatie zuurinlegger Oos Kesbeke legt de telefoon neer. De onderhandeling met de supermarkt over de prijs voor zijn potje augurken is mislukt. Ze zijn er niet uitgekomen en dus gaat de deal niet door. ‘We willen een eerlijke prijs. Maar het wordt je vaak zo moeilijk gemaakt dat het bijna onmogelijk is om je hoofd nog boven water te houden. Maar mij krijgen ze er niet onder en ik zal er alles aan doen om te blijven bestaan, maar af en toe is het wel echt moeilijk’, aldus Kesbeke, in de documentaireserie Boven Water.

Vechten voor het voortbestaan
Ruim een jaar lang (juli 2020 tot september 2021) is het regisseursduo Veerle Neger en Daniel Aiss een fly on the wall bij vijf uiteenlopende familiebedrijven: een vissersbedrijf, een kermisfamilie, drie zussen in het zwaar transport, een stomerij en de vader-zoononderneming van bovengenoemde Kesbeke. Bedrijven die ‘onze Nederlandse identiteit vormen’, geloven de regisseurs. ‘Het zijn de familiebedrijven waar innovatie plaatsvindt, waar Hollandse producten op authentieke wijze en met menselijke waarde worden geproduceerd.’ Zij verkeren momenteel in zwaar weer. Het voortbestaan van de in totaal 281.000 familiebedrijven is onzeker. ‘Daarom wilden wij een blik achter de voordeur bieden. Zodat je de emotie ervaart van een familiebedrijf dat vecht voor het voortbestaan. We hopen te laten zien wat er verloren kan gaan als er alleen grote bedrijven overblijven.’

Daar, achter die voordeur, proberen de ondernemers de dagelijkse praktijk van toenemende wet- en regelgeving en de vorderende concurrentiestrijd met grote bedrijven het hoofd te bieden. ‘Het is de macht der groten en de diepe portemonnee die er uiteindelijk voor zorgt dat je weggeconcurreerd wordt’.

Regeltjes
Visser Chris Tanis ziet zijn werkgebied met de dag kleiner worden. Onder andere de Brexit en de duurzaamheidsplannen van de overheid nemen mondjesmaat het resterende viswater over. ‘Waar we nu zijn, dat worden allemaal windmolens. Dus je hebt een grote kans dat je hier over een jaar niet meer kunt vissen omdat het helemaal wit ziet van de windmolens. Zoveel blijft er niet over van ons Noordzeetje. Voor de visserman is er geen ruimte meer, daar komt het op neer.’ En dan zijn er nog de regeltjes, weet Ron Dekker, bemanningslid van Tanis: ‘Tegenwoordig moet je een koffer met papieren hebben.’

Die regeltjes worden voornamelijk gemaakt met grote bedrijven in het achterhoofd, aldus Neger en Aiss. ‘Dat zijn de partijen die om tafel zitten met de overheid. Vervolgens blijken deze regels helemaal niet uitvoerbaar voor kleine bedrijven. Als je ziet hoeveel administratieve rompslomp geregeld moet worden terwijl je bezig bent met vis vangen, dat is om gek van te worden. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen grote en kleine bedrijven. Je moet er gewoon aan voldoen.’

Geen wereldprijzen
De zussen Lafeber hebben een groot project binnengesleept. Daarvoor moeten speciale trailers worden aangeschaft. Wanneer deze goed en wel op het terrein staan en klaargemaakt worden voor gebruik, krijgen ze slecht nieuws. De opdrachtgever wil het niet meer doen voor de afgesproken prijs; “of ze het ook voor minder kunnen doen?”. Ze besluiten hun poot stijf te houden. Ze doen het niet, wat betekent dat ze de opdracht kwijt zijn en de investering in nieuwe trailers voor niets hebben gedaan. Ze kunnen niet anders dan deze met verlies verkopen. ‘We gaan niet onder de prijs rijden’, legt Barbara Lafeber uit. ‘We hebben gewoon een bepaald bedrag nodig en dat zijn echt geen wereldprijzen. En worden we hier knetterrijk van? Nee, helemaal niet.’ Zus Martine vult aan: ‘Er gaan meteen zwarte scenario’s door je hoofd: wat doet dat nou met mijn financiën? Moet ik nou naar de bank of iets (een vrachtwagen, red.) verkopen? Dat is het laatste wat je wil, want daar zit ook een chauffeur op die elke dag rijdt. Iemand die alles voor ons doet. Dan wil je niet moeten zeggen: “Ik moet inkrimpen dus ik heb geen werk meer voor jou”. Maar dat spookt dan wel door je hoofd.’

Zorgen voor elkaar
Ondernemen in een familiebedrijf heeft niets met rijkdom nastreven te maken, volgens de regisseurs. ‘Al het geld dat ze verdienen gaat terug het bedrijf in. Het is een roeping om iets te creëren dat uniek is en waar je trots op bent, samen met je familie.’ Dat wordt in Den Haag niet gezien, daar ontbreekt de menselijke maat, volgens de regisseurs. ‘Als je een familiebedrijf runt, dan heb je een grote zorgfactor.’ Noem het betrokkenheid. ‘Een familiebedrijf is een beschermd nest – een thuis. Je zorgt voor elkaar. Wij hebben gezien hoe ze nachtenlang wakker liggen als er mensen ontslagen moeten worden. Bij elke familie waar we zijn geweest is het personeel het allerbelangrijkste.’ Maar de waarde daarvan wordt onvoldoende gezien: ‘In Den Haag en bij de banken. Daar wordt niet gekeken naar mensen maar naar cijfers.’

Boven Water, vanaf maandag 27 juni elke week om 22:10 uur te zien op NPO 2

Nederland móet eerlijker en gelijkwaardiger. Help je mee? Steun BNNVARA en doneer.