Lachen op de juiste manier? Hoe dan?

‘Het zijn onze kwetsbaarheden en tekortkomingen die wij op een fundamenteel niveau met elkaar delen,’ zegt Tim Fransen in de VARAgids tegen Roger Abrahams. ‘Daarin herkennen we het menselijke, daarin zien we onszelf. Dat is precies het idee van mijn boek. En het gaat erover hoe humor een licht kan schijnen op die tekortkomingen en ons ermee kan verzoenen.’

Je wil in je essay ‘Het leven als tragikomedie’ aantonen dat humor het vermogen heeft om ons, en ik citeer, ‘het menselijke tekort op een verzoenende manier onder ogen te laten zien’. Ja. Ik zie het komische als een soort lens. Een perspectief, waar we doorheen kunnen kijken om de tragiek van het leven, waaraan we nu eenmaal niet kunnen ontkomen, te zien op een manier die ons in staat stelt om erom te lachen. En niet zodanig dat we de tragiek ontkennen – integendeel, die wordt bevestigd. Dat wij dat vermogen hebben, vind ik een van de geschenken van het bestaan. Anders was het leven een beklemmende gevangenis, waarin we opgesloten zaten met onze gebreken en verder niets.

Bedoel je dat humor relativeert? Relativeren is een mooi woord. Soms willen we ermee zeggen dat iets niet zo belangrijk is, dat de tragische dingen die ons overkomen niet wezenlijk zijn. Zo bedoel ik het niet. Ze zijn wél wezenlijk, je kunt ze niet wegmoffelen, maar door het komische perspectief toe te voegen is de tragiek niet langer de enige waarheid. Ze moet zich opeens verhouden tot iets anders, dat haar relatief maakt. Dat is relativeren, in letterlijke zin.

Je slaat humor zelfs hoger aan: ‘De lach zoals ik die voor ogen heb, is er zelfs een die potentieel complexer en gelaagder is dan de ontroering.’ Ja, omdat in die lach ook het tragische vervat zit. Het is de voedingsbodem van de lach. Iets wat ernstig is, kent maar één kant.

Toch is niet elke lach de juiste. Je maakt onderscheid tussen ‘dehumaniserende humor’ en ‘humaniserende humor’. Even over die termen: zijn ze van jou? De termen humaniserende humor en dehumaniserende humor heb ik gemunt, volgens mij.

Dus dit is jouw bijdrage aan de filosofie? Dat vind ik een groot woord, maar volgens mij zijn deze ideeën wel origineel. Van een bijdrage kun je pas spreken als anderen ze gaan overnemen.

Wat is het verschil tussen de twee soorten humor? Kort gezegd gaat het bij dehumaniserende humor om leedvermaak: lachen om een man die uitglijdt over een bananenschil omdat je beter bent dan hij en jou dat nooit zou overkomen. Bij humaniserende humor lach je juist omdat je iets van die klunzigheid bij jezelf herkent: wat een pech, het zou jou ook kunnen gebeuren.

Verder kijken/lezen/luisteren
Het kromme hout der mensheid, zaterdag 27 april, NPO 2, 22:40 uur
Artikel: Het complete interview met Tim Fransen (VARAgids via Blendle, $)