Hoe blijf je in een debat naar elkaar luisteren?

Debatteren is ook luisteren, maar het lijkt alsof we die kunst zijn verleerd. Hoe zit dat? Frits Bloemberg van Het Debatbureau, dat de jaarlijkse BNNVARA-debatwedstrijd Op weg naar Het Lagerhuis organiseert, legt uit.

De Amerikaanse politiek filosoof Michael Sandel vertelde in Buitenhof dat we de kunst van het luisteren in een debat zijn verleerd. Volgens hem is het een van de oorzaken van polarisatie, waardoor mensen lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. Ben je het met hem eens?

Frits Bloemberg: 'Michael Sandel ziet de verwoestende effecten van polarisatie. Dat gaat voor Amerika veel meer op dan voor Nederland. Maar in Nederland hebben we ook wel momenten dat groepen wat meer tegenover elkaar staan en de wil om te luisteren ontbreekt, zoals bij de boerenkwestie. Dat leidt tot opstand. Maar in ons politieke stelsel lukt het nog altijd om elkaar te vinden en compromissen te sluiten.'

Is discussiëren dan eigenlijk meer luisteren dan praten?

'Het begint met oprechte interesse tonen in andermans argumenten. Wat Sandel ziet in de Verenigde Staten is dat die oprechte interesse er überhaupt niet meer is: de medestander is een tegenstander geworden. Mensen zijn niet meer in staat om een normaal gesprek aan te gaan, te luisteren naar argumenten en meningen van mensen die het niet met hen eens zijn en graven zich in in hun eigen gelijk.'

Wat moet er dan veranderen, naast goed luisteren naar elkaar?

'Je moet bereid zijn om je eigen standpunt te wijzigen door nieuwe inzichten, of water bij de wijn te doen om tot een compromis te komen. Je moet niet breken, maar met elkaar in gesprek gaan. Het dossier 'Groningen' is daar bijvoorbeeld een goed voorbeeld van: daar is te weinig in gesprek gegaan met burgers.'

Hoe kunnen we de kunst van het luisteren leren, met begrip voor andermans argumenten?

'Het is voor iedereen van belang om het gesprek aan te gaan met mensen buiten je bubbel, met andere inzichten of een andere komaf. Zo blijf je begrip hebben voor elkaars positie en standpunten. Ga vanuit die ontmoeting met elkaar in gesprek, maar voer geen schreeuwwedstrijden, waar Sandel het over heeft. Reageer inhoudelijk op tegenargumenten en laat zien waarom hun stellingname in jouw ogen niet klopt.'

Over schreeuwwedstrijden gesproken: Tweede Kamerleden maken ‘veel persoonlijke opmerkingen naar elkaar die vaak echt onder de gordel zijn’. Dat zei Amber Kortzorg, die Op weg naar Het Lagerhuis presenteert, eerder. Zien politici luisteren eigenlijk nog wel als kunst?

'Ja, want anders kunnen ze niet succesvol zijn. Je kan als politicus niets bereiken als je geen andere partijen betrekt. Zelfs als eenling kan je veel invloed hebben en tot een compromis komen, als je goed luistert. Politici moeten Kamerdebatten niet als schreeuwwedstrijd beschouwen. Dat doet het vertrouwen in de politiek ook niet goed.'

Het is tegenwoordig erg makkelijk om je eigen mening te verkondigen. Is dat ook een van de redenen dat we de kunst van het luisteren zijn verleerd?

'Het is inderdaad makkelijk, maar dat is een groot goed voor de democratie. Iedereen kan Twitter openen of een podcast beginnen. Elke groep in de samenleving heeft daardoor de kans om zich uit te spreken, maar ga ook het gesprek aan met andersdenkenden en pas je inzicht aan, om polarisatie te voorkomen. We zien ook partijen waarbij dat ontbreekt. Dan schiet het het doel voorbij.'

Heb je een voorbeeld waar de kunst van het luisteren wel goed uit de verf kwam?

'Het debat in de Tweede Kamer over het Nederlandse slavernijverleden is een goed voorbeeld. Mark Rutte zei lange tijd dat het te lang geleden is, waardoor excuses ongemakkelijk voelt. D66 en Bij1 zijn in het debat en de algemene beschouwingen in staat geweest om nieuwe inzichten te brengen en Rutte te overtuigen.'

In september openen de inschrijvingen voor de 26e editie van Op weg naar Het Lagerhuis. Heb je in de jaren dat je aan de debatwedstrijd voor scholieren verbonden bent de manier van discussiëren zien veranderen?

'Door de veranderde tijdsgeest zijn jongeren zich meer bewust dat hun mening ertoe doet. Volwassenen nemen namelijk beslissingen over hun toekomst, zoals de schoolsluiting tijdens de lockdown en het klimaatbeleid. Dat leidt weer tot tegenbewegingen, zoals Extinction Rebellion. Jongeren willen een stem hebben in de toekomst. Met Op weg naar Het Lagerhuis willen wij die laten horen.'