Wat kán Smurfin nou eigenlijk?!

Het ‘Smurfin-complex’ bestáát, schreef the New York Times al in de Jaren negentig. Was de blauwgekleurde VARA-kinderserie dan niet zo onschuldig als hij leek?

‘Er is een probleem. Smurfins naam vertelt ons niets over haar of wat ze doet’, aldus Grote Smurf in de film De Smurfen en het Verloren Dorp. ‘Wat is nou precies een Smurfin?’

In het dorp maken onder anderen Lolsmurf, Dichtersmurf, Potige Smurf, Doktersmurf, Knutselsmurf, Hippe Smurf, Boerensmurf en natuurlijk Grote Smurf de dienst uit. Striptekenaar Peyo (Pierre Culliford), de geestelijk vader van de blauwe poppetjes, maakt eind jaren 50 – naar het idee van de zeven dwergen – van iedere Smurf een persoonlijkheid met één sterk aanwezig kenmerk. Het kenmerk waarnaar ze later vernoemd zouden worden. Dat doet hij destijds voor alle Smurfen - behalve voor Smurfin, zij is gewoon Smurfin. Haar vrouwelijkheid is jarenlang haar kenmerk. Maar is de serie (die dit jaar bij BNNVARA startte) nog van deze tijd?

Stoere SmurfinHet Vlaamse productiehuis Peyo Productions besluit – onder het toeziend oog van Peyo’s dochter Veronique Culliford - de vraag van Grote Smurf invulling te geven. De serie ondergaat een inhoudelijke aanpassing. ‘Zo’n update is altijd spannend’, zegt producer Nele de Wilde eind oktober tegen De Standaard. ‘Je wil het originele werk van Peyo beschermen en eren, maar ook meegaan met de tijd.’ Smurfin is stoerder gemaakt. ‘Smurfin is in de nieuwe serie ook heel krachtig neergezet. Ze doet nu aan gevechtssport’, aldus contentmanager van Ketnet Telidja Klaï. Ook is ze niet meer het enige meisje in de serie. ‘We wilden niet raken aan de Smurfin: zij blijft het enige meisje in het Smurfendorp. We hebben het opgelost door een heel dorp met allemaal Smurfenmeisjes toe te voegen. Het genderevenwicht was een vraag van heel wat tv-zenders’, legt De Wilde uit. ‘Alle kleine aanpassingen in de juiste richting helpen’, aldus Sahar Noor, manager inclusie en diversiteit bij BNNVARA.

Smurfin-complex
De vraag van Grote Smurf komt niet zomaar uit de lucht vallen; jarenlang wordt Smurfin als voorbeeld van een lange patriarchale filmtraditie aangedragen. Een traditie die New York Times-journalist Katha Pollitt om die reden in 1991 tot het Smurfin-complex doopt. Dit fenomeen gaat volgens Dan Hassler-Forest, mediawetenschapper aan de Universiteit Utrecht, uit van ‘een grote groep mannelijke personages, die allemaal andere eigenschappen hebben: de een is wijs en oud, de ander stoer en sterk, of creatief. En dan is er één vrouwelijk personage, met als taak: ‘de vrouw’ zijn. Precies zoals bij de Smurfen’, vertelt hij in een artikel op EvaJinek.nl.

'Jongens zijn de norm, meisjes de uitzondering'
Smurfenland toont voor Pollitt hoe ‘een groep mannen wordt geaccentueerd door de enige vrouw, die op een stereotiepe manier is afgebeeld’. Dat geeft volgens de journalist een duidelijke boodschap af: ‘Jongens zijn de norm, meisjes de uitzondering; jongens staan centraal, meisjes zijn perifeer. Jongens zijn individuen, meisjes typetjes. Jongens definiëren de groep; het verhaal, de regels en waarden. Meisjes bestaan alleen in relatie tot jongens’, zo schrijft ze.

Beperkte mogelijkheden
En dat is kwalijk, volgens Noor. ‘Als jongetje kan je je veel beter identificeren met de Smurfen dan als meisje’, omdat er zoveel Smurfen – met de meest uiteenlopende karaktereigenschappen en beroepen zijn – om uit te kiezen. Voor meisjes is er tot voor kort maar één Smurfin, zonder specifieke talenten of een beroep. ‘Dat beperkt je mogelijkheden. Het gaat hun ambities tegenwerken als ze zich niet kunnen herkennen in bepaalde beroepen, omdat ze dan niet zullen geloven dat deze beroepen een mogelijkheid voor hen zijn.’ Terwijl kinderen juist zo vindingrijk zijn. ‘Als je hun terrein van reflectie en mogelijkheden – door dingen aan ze te presenteren als de werkelijkheid – beperkt, dan beperk je ook hun fantasie aan mogelijkheden.’

Traditionele verdeling van genderrollen
Het Smurfin-complex is over de hele breedte van filmindustrie te zien, volgens Hassler-Forest. ‘Hollywood heeft altijd een conservatieve en traditionele verdeling van genderrollen uitgedragen. Daarom is in veel films een heel evident binair onderscheid tussen mannen en vrouwen.’ Voorbeelden van het Smurfin-complex in andere films en series zijn bijvoorbeeld Miss Piggy in The Muppets, Princess Leia in Star Wars, Eleven in Stranger Things, Kanga in Winnie the Pooh en Elaine Benes in Seinfeld.

Inhalen
Maar ‘het gaat de goede kant op’, volgens Noor. Streamingdienst Netflix heeft daar een grote rol in gespeeld. ‘Daar zie je steeds meer vrouwen in de hoofdrol.’ Zo veel dat het soms zelfs de andere kant op slaat: ‘Ik snap dat ze de jaren proberen in te halen, want tot in de jaren 00 was daar amper aandacht voor - het is echt iets van de afgelopen tien jaar. Maar er is balans nodig.’ Een goed voorbeeld daarvan is Dora en haar neefje Diego. ‘Diego is gelijkwaardig aan Dora. Zij kunnen allebei dezelfde dingen.’

Trend
Nu de naamgever van het fenomeen het roer omgooit, volgen er in de toekomst meer series en films, verwacht Noor. ‘Dat is wel de trend. Mensen zijn er steeds scherper op.’ Toch kijkt ze uit naar een tijd waarin genderrollen helemaal niet van belang zijn. ‘Ik verlang weer naar Barbapapa.’ Een serie die haar tijd ver vooruit was. Hierin stonden twee ouders en hun zeven kinderen in bollige vorm en uiteenlopende kleuren (oranje, blauw, paars, zwart, geel, groen en rood) centraal. De familie had de eigenschap steeds weer in een ander voorwerp te kunnen veranderen: van boten tot bruggen en van kerstbomen tot bussen. Zíj konden werkelijk alles worden. ‘Die vond ik qua vorm en kleur heel divers. Dat was fantastisch bedacht. En dat komt uit de jaren 70. Moet je nagaan.’