Freek Vonk over vliegschaamte: 'Niemand is perfect, iedereen laat een footprint na'

Vanaf zijn vakantieadres op Bonaire beziet de bioloog zijn enorme tv-oeuvre – waarin alles in dienst staat van de natuur.

Freek Vonk is net een spin, hij is overal. Als voice-over van de natuurserie The green planet, als presentator van de nieuwe panelshow Freeks Saturday Night Safari, in Freeks Wilde Wereld waarvoor hij de hele wereld over reist. En dan is hij ook nog hoogleraar aan de VU, werkzaam bij Naturalis, en staat hij met uitverkochte theatershows in het theater. Maar nu staat hij even in de luierstand tijdens een vakantie op Bonaire.

Waarop kijk je momenteel uit? Op mijn achtertuin, want ik ben voor dit interview in mijn auto gaan zitten. Ik ben hier met mijn hele familie op vakantie – mijn ouders, mijn zusje en mijn broertje, de vriend van mijn zusje en mijn vriendin – dus ik dacht: ik zonder me even af in de auto met airco. Het is hier ontzettend warm. We hebben een huisje aan zee, dus dat is heel relaxed. Beetje varen, beetje lekker eten, drinken.

Ren je op je vakantie ook dolenthousiast achter leguanen aan? Tuurlijk, tuurlijk, tuurlijk, om ze mijn vader te laten zien. En verder een beetje snorkelen. Gisteren hebben we schildpadden gezien. Het was fantastisch om met mijn vader en moeder in het water te liggen, terwijl we naast een schildpad zwommen. Het was waanzinnig, echt uniek.

Vind je je liefde voor de natuur weleens lastig te combineren met je liefde voor op vakantie gaan naar de zon met het vliegtuig? Ja, dat is altijd een issue waar je over nadenkt. Ik doe altijd wat ik kan qua compensatie, zoals bomen planten. Ik denk dat er inmiddels al een heel Freek Vonkbos staat. Maar als je naar Bonaire wil, dan kan je natuurlijk niet met de boot. Dan ben je weken onderweg. Dus zo lang er geen alternatief is, zit er weinig anders op dan het vliegtuig te pakken.

Als je tegen de komende generatie zegt: ‘Sorry dat de planeet naar de haaien gaat, maar ja, er waren geen alternatieven’, dan zullen zij dat misschien niet zo’n heel sterk argument vinden. Nee, dat is het ook niet. Het is elke keer weer een afweging die ik maak. Zeker als ik voor mijn vakantie vlieg, kan ik me er schuldig over voelen. Maar ja, niemand is perfect, iedereen laat een footprint na. En ik zet me de rest van het jaar met hart en ziel in voor de natuur. Zo rechtvaardig ik het dan naar mezelf. Maar het blijft een worsteling, want uiteraard maak ik me zorgen over het klimaat, dat is ook een grote reden waarom ik doe wat ik doe. Ik wil laten zien hoe mooi en bijzonder de natuur is zodat we er zorgvuldiger mee omgaan. Vooral de nieuwe generatie wil ik meegeven dat de natuur kwetsbaar is, en dat we er goed voor moeten zorgen. De afweging die ik maak bij de reizen voor mijn werk is of de impact van het programma groot genoeg is om de vliegreis te kunnen verantwoorden aan mezelf.

En ik denk dat dat zo is. Naar elke uitzending van Freeks wilde wereld kijken meer dan een miljoen kinderen. Na zo’n aflevering zeggen ze allemaal: o, wat gaaf, we moeten de natuur en wilde dieren beschermen! Ik durf zelfs te beweren dat door mij al generaties kinderen zich veel bewuster zijn van hoe bijzonder de natuur om hen heen is. Ze beseffen dat ze er zelf een invloedrijk onderdeel van zijn en zullen er daardoor automatisch ook beter voor zorgen. En helaas kan ik geen wilde dieren filmen zonder te reizen. Dus het is elke keer weer een afweging die je maakt.

Geldt die afweging ook voor het oppakken van dieren? Er stond in de Volkskrant een ingezonden brief van een vrouw die zich opwond dat jij de dieren steeds aanraakt, achterna zwemt, oppakt en showt voor de camera. ‘#Metoo geldt ook voor dieren!’ schreef ze. ‘Geef je publiek het goede voorbeeld en laat ze met rust.’ Laat ik vooropstellen: de dieren komen bij mij altijd op de eerste plek. Veruit de meeste dieren die wij in de wildernis filmen vangen wij niet. Over twee weken vertrek ik naar Costa Rica, om lederschildpadden te filmen die ’s nachts het strand op komen om eieren te leggen. Dan lig ik er gewoon rustig naast. Maar geloof me, áls ik een slang, spin of hagedis vang om ze voor de camera te laten zien, dan hebben ze daar nul komma nul last van. En je maakt het dier even ambassadeur voor de hele soort. Alle kinderen die dat zien denken: wauw, wát een cool dier, die moeten we beschermen! En binnen een paar minuten kruipt-ie weer vrolijk en ongeschonden verder in zijn natuurlijke habitat. De mensen die kritiek hebben op mijn omgang met dieren hebben zelf geen verstand van die dieren. Er is niemand in Nederland die zoveel verstand heeft van dit soort dieren - wat je wel en niet kan doen, waar ze wel en geen last van hebben – als ik. Daarvan ben ik honderd procent overtuigd.

Het zijn toch niet alleen mensen die geen verstand van de natuur hebben, die dit roepen? Ook bioloog Midas Dekkers windt zich erover op dat jij die dieren oppakt. Ja, maar Midas is een oude brompot haha. Ik hou van Midas, maar hij is natuurlijk een heel andere bioloog dan ik. Midas schrijft boeken. Ik bezorg die dieren geen onnodige stress, ik weet precies hoe ik ze beet moet pakken, ik doe dit werk op deze manier al meer dan 25 jaar. Er is niemand die met zo veel slangen, hagedissen, spinnen, haaien en krokodillen heeft gewerkt als ik. Ik ken ze door en door, Midas niet.

Als ze jou in het gezicht bijten, doen ze dat toch niet omdat ze denken: hè, wat zit ik hier relaxt? Nee tuurlijk niet, maar je kan geen slang laten zien voor de camera zonder dat er een kans is dat je gebeten wordt. Dat is hun eerste verdedigingsmechanisme. Maar wij mensen zijn geneigd allerlei menselijke emoties op dieren te projecteren. Tegen mensen die zich daar druk over maken zeg ik alleen maar: wind je liever op over de bio-industrie, om dat stuk vlees op je bord waarvoor al die honderdduizenden koeien, varkens, en kippen bij elkaar opgepropt zitten in kleine hokjes. Maar niet om Freekie die liefkozend een slangetje beetpakt in de jungle.

Je bent in je carrière een aantal keer stevig gebeten, onder andere door een haai. Heb je daar behalve littekens blijvend letsel aan overgehouden? Ik heb nog steeds geen gevoel in mijn huid sinds die haaienbeet. Als ik met mijn hand over mijn rechterarm ga, voel ik niks. En dat komt waarschijnlijk ook niet meer terug. De chirurg die mij heeft geopereerd zei destijds dat het misschien zou terugkomen binnen een paar jaar, maar inmiddels is het zes jaar geleden. Maar goed, als dat alles is, dan teken ik ervoor, want het had veel erger kunnen aflopen. Als die haai een paar centimeter hoger had gebeten, had hij mijn pezen geraakt, en dan kon ik nu mijn rechterhand niet meer gebruiken.

In je nieuwste programma, de panel-natuurshow Freeks Saturday night safari, neem je af en toe ook echte dieren mee naar de studio. Wordt er veel af gegild door de twee teams van bekende Nederlanders die elke week strijden om de ‘Gouden Johan’? Er wordt wel wat gegild ja, haha. Ik zou Freek natuurlijk niet zijn als ik ook niet af en toe een levend dier tevoorschijn tover. Maar er wordt ook veel gelachen en er is vooral veel verbazing. Het programma is een waanzinnige combinatie van educatie, humor en spanning. Het ene moment kijk je naar geweldige beelden van een bizon-moeder die haar jonkies probeert te beschermen tegen hongerige wolven, en het andere moment peins je over de vraag hoe de ideale date van een zeearend eruitziet. Ondertussen nemen we de kijker mee naar de mooiste en fascinerendste plekken ter wereld, zoals de prairie of de Amazone, en zorgen we ervoor dat je na de uitzending het gevoel hebt dat je er zelf bent geweest.

We hebben echt een waanzinnig decor, met gigantische ledschermen, waarop we schitterende beelden laten zien. Het is een visueel pareltje. Maar we gaan nog verder dan dat, want we hebben ook extended reality, xr, met één druk op de knop sta ik ineens op een ijsschots op Antarctica of in het regenwoud van Borneo. Daarnaast hebben we augmented reality, ar, waardoor sommige dieren in de studio lijken te staan. Dan sta ik ineens naast een levensgrote bizon, keizerspinguïn of levensgevaarlijke jaguar.

Moet je dan net doen alsof er een enorme bizon naast je staat? Ja. Dan moet ik dus een beetje acteren, maar dat doe ik in mijn theatershows ook weleens, dus dat is geen probleem. Wat ook echt uniek is aan dit programma, is dat we waanzinnig veel tijd en energie hebben gestoken in het uitzoeken van de gaafste natuurbeelden die er op aarde zijn.

Mocht het ooit misgaan met je carrière, dan kan je nog altijd nog tweedehands autoverkoper worden. Hahaha! Ja precies, je bent niet de eerste die dat zegt. Wat ik trouwens ook nog heel gaaf vind om te vertellen, is dat we in de uitzending over de Galapagoseilanden iets héél bijzonders laten zien uit de collectie van Naturalis. Iets wat zo uniek en zo kostbaar is dat we zelfs extra beveiliging in de studio nodig hadden. En dat zijn de Darwinvinken die verzameld zijn door de grote Charles Darwin zelf. Dat is de Mona Lisa van de natuurwetenschap. Onbetaalbaar en onvervangbaar, en die opgezette vogeltjes mag ik laten zien! Daar ben ik superblij mee en trots op. Darwin, de ontdekker van de evolutie, is misschien wel de belangrijkste wetenschapper ooit, en hij heeft die vogeltjes dus gewoon nog vast gehad!

Heb je het format zelf bedacht? Ja. We produceren het samen met Medialane, het bedrijf van Iris van den Ende. Andere programma’s zoals Freeks wilde wereld en Freeks jungle school produceer ik helemaal zelf.

Je doet opvallend veel zelf, ook al je zakelijke afspraken zoals met Albert Heijn. Ja, ik doe alles zelf. Ook de theatershows en mijn maandelijkse blad Wild van Freek. En de merchandise. Dat vind ik leuk, maar ook omdat ik dan weet dat het goed wordt en alles klopt.

Ik las dat je door zo veel in eigen beheer te doen inmiddels multimiljonair bent. Je moeder is verpleegkundige en je vader was docent. Is het gek om zoveel rijker te zijn dan je ouders? Laat ik beginnen met te zeggen dat ik niks voor het geld doe, want dan had ik jaren geleden al wel de overstap gemaakt naar een commerciële zender. Ik doe vooral wat ik leuk vind, en dat ik daar toevallig wat geld mee verdien, is natuurlijk mooi meegenomen, want dat is hartstikke fijn. Wat ik er vooral fijn aan vind, is dat ik voor mijn familie kan zorgen en dat ik ze af en toe kan meenemen op vakantie. Dat is echt goud voor mij. Mijn ouders hebben mij ongelooflijk gesteund toen ik als jonge jongen meer dan honderd slangen had op mijn slaapkamer. Ook tijdens mijn studie, toen ik geen enkele euro had omdat alles op ging aan mijn reptielen-hobby, steunden zij me financieel. Maar omdat zowel mijn ouders als ik nooit echt bezig zijn met geld, is het niet raar dat ik nu meer verdien. Want ik ben gewoon nog steeds Freek. Ik ben nog steeds dezelfde jongen als twintig jaar ­geleden.

Jij stuurt ze gewoon die tickets naar Bonaire. Nou kijk, mijn ouders vinden het natuurlijk waanzinnig dat ik dat doe, maar het is niet zo dat ze ervan uitgaan dat ik betaal, helemaal niet zelfs. Ze vinden het soms ook wel lastig. Maar ik zeg dan: joh, hou op, ik doe dat graag voor jullie, laten we er een mooie tijd van maken.

Je bent net veertig geworden. Heb je nog de behoefte om wat te doen aan de uitbreiding van het dierenrijk? Haha. Dat is een mooi bruggetje, maar ja zeker, ik vind kinderen geweldig! En mijn vriendin Franky ook. Dus als de tijd rijp is, is die kans er zeker, al moet je dat ook gegund worden. Maar Franky is 27 – Franka heet ze eigenlijk, ik noem haar altijd Franky – en zij is nu vooral druk met haar werk. Ze is een bekend sieradenontwerpster, heeft een eigen merk, Franky Amsterdam, en dat gaat ontzettend goed, daar is ze heel druk mee. Dus we hebben allebei absoluut geen haast.

Je hebt natuurlijk ook al een beetje een kind met je enorme varaan Johan als huisdier. Wie zorgt er nu voor hem? Mijn beste vrienden, dat gaat heel goed. Het lijkt of Johan weer sterker wordt, hij was een beetje ziek in december. Hij zat niet lekker in zijn vel. Maar we hebben hem wat medicijnen gegeven en nu lijkt het alsof hij gezonder is dan ooit. Daar ben ik heel blij mee, we zijn alweer veertien jaar bij elkaar.

Ga je huilen als hij overlijdt? Ja, zeker. Maar daarover ga ik nog even niet nadenken. Ik had dat ook altijd met mijn hondjes en katjes vroeger. Als er eentje overleed, vond ik dat altijd zo vreselijk dat ik dacht: ik wil nooit meer een huisdier. Helaas leeft niemand voor altijd. Maar dat maakt de tijd die je samen doorbrengt ook des te bijzonder, toch? Dat geldt voor de tijd met je familie en je vriendin, maar ook voor de tijd die je doorbrengt met je huisdier. Dus als ik thuiskom zal ik Johan extra knuffelen!

College Evolutie door Freek Vonk
Waarom zijn we bang voor slangen? Waarom zit onze neus boven onze mond? En hoe kan het dat babys zich zo goed aan een waslijn vast kunnen houden?