Hoe kijkt Maaike Schoon terug op interview met Russische ambassadeur Aleksander Sjoelgin?

Een jaar na de Russische invasie in Oekraïne gaat Buitenhof over de vraag: hoe doe je aan waarheidsvinding in een informatieoorlog? In gesprek met Maaike Schoon.

Ze weet niet precies meer waar ze was toen ze hoorde dat Rusland toch Oekraïne was binnengevallen. Maar wel dat ze de week ervoor – met andere Buitenhof-makers – nog dacht dat Poetin het bij dreigementen zou houden. Presentator/journalist Maaike Schoon: ‘We gingen er vanuit dat die bedreigingen zijn grootste troef waren. Pas toen NAVO-chef Jens Stoltenberg zei: het gaat gebeuren, geloofde ik het. We hebben in allerijl nog onze uitzending omgegooid en Pvda-Kamerlid Kati Piri hiervoor uit bed gebeld.’

Buitenhof besteedt, een jaar na de Russische invasie in Oekraine, in een speciale uitzending aandacht aan vragen als: wat is Kremlin-propaganda? In hoeverre bespeelt de Oekraïense president Zelensky de media? Hoe ontrafel je feiten en fictie en wat is de rol van de journalistiek in deze informatieoorlog. Hierover praat Pieter Jan Hagens met gasten in de studio, Twan Huys spreekt met verslaggevers uit Kyiv en Maaike Schoon bevraagt gevluchte Russische journalisten van TV Rain die in Amsterdam onderdak hebben gevonden.

Waarmee worstelen de verslaggevers van TV Rain nu het meest? ‘Met verschillende zaken. Zo hebben ze regelmatig te maken met DDos-aanvallen: ze zitten hier omdat ze kritisch en onafhankelijk zijn, Rusland heeft liever niet dat ze hun verhalen uitzenden. Net als hun oproepen om niet naar het front te gaan.

Het op afstand achterhalen van de waarheid in een land waar Poetin een fictief universum heeft geschapen, is bijzonder ingewikkeld. Verder heb je het menselijke aspect: gedwongen uitwijken naar een vreemd land, daar je kind van vijf moeten opvoeden. Dan moet je liefde voor het vak heel groot zijn. Zeker wanneer in je thuisland ook veel mensen je niet geloven.’

Hoeveel Russen geloven de journalisten van TV Rain? ‘Moeilijk te zeggen. Ook omdat de statistieken en peilingen in dat land onder druk staan, om het politiek uit te drukken. Maar hun Youtube-kanaal heeft 3,5 miljoen abonnees. Er is ook een verschil in generaties, zo liet NOS-corres-pondent Iris de Graaf eveneens op haar Instagram weten. Ouderen volgen meer de Poetin-lijn, jongeren zijn sceptischer. De journalisten van TV Rain hebben zelf ook te maken met ouders die zeggen: Poetin vertelt dit, dus het klopt. Zeker geen makkelijke situatie.’

In Nederland zijn we ook bepaald niet eensgezind over de oorlogsberichtgeving, hoe ga je daarmee om? ‘Het is inmiddels een gegeven dat er een groep mensen is die kritisch is op de NPO. Als journalist kun je maar een ding doen: naar eer en geweten alle feiten op tafel leggen. Transparant zijn over je bronnen, over de manier waarop je zaken checkt. Het ingewikkelde is alleen dat feiten tegenwoordig al polariserend zijn. Je ziet de gevolgen daarvan online, op sociale media. Die tendens neemt toe en past in een breder wordend wantrouwen tegen instituties in het algemeen. Ik probeer mijn interviews sec en feitelijk te houden, scherp te zijn. Verder ben ik een mens dus zal ik heus wel eens een vraag niet stellen. Maar het is wel mijn intentie.’

Je sprak de Russische ambassadeur Aleksander Sjoelgin over de aanval op Marioepol. Je kreeg er een nominatie voor de Sonja Barend Award voor, anderen noemden het een tribunaal. Hoe kunnen die verschillen zo groot zijn? ‘Op een fel, scherp interview krijg ik heel uiteenlopende reacties. Niet iedereen houdt van die stijl, maar inhoudelijk zou ik het vraaggesprek precies weer hetzelfde doen. Mijn taak: elke keer als Sjoelgin –of een ander – desinformatie verspreidt, hem corrigeren. Hij deed dat vaak en ging ver door te stellen dat het bombarderen van een kraamafdeling in scène was gezet en dat daarvoor acteurs waren gebruikt. Dan moet ik scherp en fel reageren. Dat doe ik ook als ik minister Kajsa Ollongren interview. En ik zal daarmee doorgaan. Ik blijf het interessant vinden dat het veel mensen om mijn toon gaat en niet om de boodschap.’

Jammer dat je de Award niet in de wacht sleepte? ‘Ben je helemaal… Misschien dat ik dat een nanoseconde dacht. Maar come on. Ik ben nog niet zolang geleden begonnen als presentator bij Buitenhof, dus ik vond het een eer om überhaupt genomineerd te zijn. Mariëlle Tweebeeke was de terechte winnaar, zij is een van de scherpste interviewers die we hebben.’

Ben je in Oekraïne geweest? ‘Nee. Ik werk en bericht vanuit een veilige studio in Amsterdam.’

Moet je niet een keer ter plekke zijn geweest om goed verslag te kunnen doen van de oorlog? ‘Ik ben niet per se een oorlogsverslaggever zoals Twan Huys of Michiel Driebergen. Ik vind alle oorlogscorrespondenten eindeloos dapper. En als het zou moeten, zou ik gaan. Hoewel ik bijzonder geshockeerd en verdrietig was door de aanvallen op burgerdoelen. Op Kyiv, Marioepol en Boetsja, de schendingen van mensenrechten. Maar mijn kracht ligt ergens anders dan in opereren in oorlogsgebied: mijn kracht ligt meer in het interviewen en kritisch volgen van politici hierover. En wanneer mensen op Twitter daar woedend over zijn en mij dat verwijten denk ik: nou ja. Dat is van een andere orde dan wat collega’s ter plekke meemaken.’

Stoor je je dat allerlei mensen hierover oordelen vanuit hun luie stoel op social media? ‘We leven in een vrij land waar iedereen mag roepen vanuit zijn leunstoel. Het enige wat wij journalisten kunnen doen is feiten van beide kanten belichten en checken.’

Wat hoop je dat jullie uitzending teweegbrengt? ‘Het zou fijn zijn wanneer kijkers kunnen zien hoe moeilijk het is voor zowel Russische als Oekraïense journalisten en correspondenten om de waarheid te achterhalen. En wat voor prijs ze daarvoor moeten betalen. Met gevaar voor eigen leven je vak uitoefenen, ballingschap of gevangenisstraf riskeren. En het zou mooi zijn dat de kijkers beseffen hoe belangrijk het is dat verslaggevers die waarheid boven tafel halen. Ik hoop dat hun inzet mensen inspireert, om maar eens een vreselijk woord te gebruiken.’