Waar loop je tegenaan als je euthanasie aanvraagt?

In Alicante vertelt de 33-jarige Iris Buis over haar euthanasiewens. ‘Mijn waardige afscheid is wat ik wil', noemt ze het in de podcast. 

Iris heeft verschillende diagnoses gekregen, vertelt Ilan in Alicante: ‘Zoals een chronische depressie, autisme en een persoonlijkheidsstoornis. En volgens haar lijdt ze daar zo erg aan, dat het van haar niet meer hoeft.’ Een moeilijke keuze om te maken, licht Ilan toe: ‘Al helemaal als je omgeving, de maatschappij en de politiek er anders naar kijken.’ 

Iris voelde al van jongs af aan dat er iets mis was: ‘Ik weet nog dat ik in groep zeven een gesprek met de juf wou aangaan over dat ik me anders voelde. Ik kon niet aangeven hoe anders, want hoe doe je dat als je 9 of 10 jaar oud bent? Dat lukte me dan ook niet. Dan ga je als kind dingen verzinnen als: "Ik heb buikpijn." Het zit van binnen en dus kon ik het niet aangeven. Dus dan deed ik het op die manier en kreeg ik extra aandacht. Dan voelde ik me er iets beter door. Maar ik kreeg geen aandacht voor hetgeen waar ik last van had.’

Nu, jaren later, heeft Iris zich opgegeven voor de levenseindekliniek: ‘In januari heb ik een poging gedaan die mislukt is. Ik denk daar vanaf de pubertijd over na. Van de zomer, toen ik voor het eerst op mezelf ging wonen en niet voor mezelf en mijn hondjes kon zorgen, voelde ik me half invalide en dacht ik: zo wil ik niet verder leven. Ik heb het daarvoor al veel over gehad met mijn hulpverleners. Toen was ik er zelf ook klaar voor om me op te geven voor de levenseindekliniek.’

Wachttijden 
In Nederland werd levenseinde op verzoek en hulp bij zelfdoding in 2001 opgenomen in het wetboek. Maar in het geval van mensen met psychiatrisch lijden blijkt vervulling van dit verzoek vaak lastig. En ook de wachttijden zijn erg lang bij wat nu het Expertisecentrum Euthanasie heet, vertelt Ilan: ‘De wachttijden bedragen daar nu minimaal 1,5 tot 2 jaar.’ Iris: ‘Je weet dat het lang gaat duren. De kliniek heeft een tekort aan psychiaters. Eerst moest ik door de dossiercontole heen, dan gaat de kliniek alles opvragen bij de huisarts en behandelpunten. Daar nemen ze twee à drie maanden de tijd voor. Ik ben door de controle heen gekomen. Toen heb ik met mijn huisarts overlegd of ze het traject wilde overnemen. Dat is ook door de kliniek gevraagd, omdat het minder lang duurt bij de huisarts. Maar om daar echt voor in aanmerking te komen, moest ik alles proberen wat nog ontbrak. Een grote lange opname voor mijn autisme. Die moet ik nog doen om mijn kaartje af te vinken.’ 

Om in Nederland in aanmerking te komen voor euthanasie moet je volledig gescreend worden, vertelt Ilan. ‘Per jaar worden er 800 euthanasie aanvragen gedaan voor mensen die psychisch lijden en uiteindelijk wordt daar maar 10 procent van ingewilligd.’ Daarnaast zit er ook een gevaar in bij afwijzing van een aanvraag, licht Theo Boor - deskundige op het gebied van euthanasie - toe: ‘Als je in Nederland in principe euthanasie kunt krijgen maar je wordt afgewezen, dan denk ik dat dat voor iemand een enorme klap is. Groter dan dat je euthanasie in een land niet mogelijk zou zijn. Iemand gaat naar dat expertisecentrum toe, vraagt om hulp en komt in een traject, en als die persoon vervolgens naar huis wordt gestuurd met "u lijdt niet ernstig genoeg, u lijdt niet uitzichtloos genoeg" dan kan het dat iemand het recht in eigen handen gaat nemen.’

Afwijzingen
Er is geen onderzoek gedaan naar om hoeveel procent van de mensen dit gaat, vertelt Ilan: ‘Maar wat wel blijkt is dat dus in de meeste gevallen een verzoek tot euthanasie niet leidt tot een daadwerkelijke euthanasie.’ Psychiatrische patiënten krijgen vaker ‘nee’ op hun verzoek, zo blijkt uit de cijfers van het Expertisecentrum Euthanasie. De verzoeken van psychiatrie-patiënten werden het vaakst afgewezen (439 van de in totaal 717 euthanasieverzoeken in 2019). Het grootste deel (264 verzoeken) werd afgekeurd omdat het niet voldeed aan de zorgvuldigheidseisen. Volgens Boor is het probleem bij jongeren dat ze zo jong zijn. De vraag om euthanasie is een vraag om niet verder te bestaan, licht hij toe: ‘Die vraag is zo ingrijpend, dan moet je wel absoluut zeker zijn van wat je vraagt en absoluut zeker zijn dat er geen redmiddelen meer zijn die iemand toch kunnen helpen om door te leven.’

Voor Iris betekent dit dat ze opnieuw een traject in moet en dat vindt ze lastig: ‘Dat betekent dat ik moet aantonen dat ik ziek genoeg ben, dat de behandeling niet werkt, dat ik echt ondraaglijk lijd, en dat er geen behandelingen meer zijn. Ik weet niet zo goed waar ik de motivatie vandaan moet halen. Ik heb nu de motivatie omdat ik heb afgesproken dat ik de eerste drie maanden ga doen. Daarna komt er een evaluatie. Daarvoor geldt de regel "afspraak is afspraak", en daar probeer ik me aan vast te houden. Ik probeer me te focussen op die eerste drie maanden en niet het hele traject. Ik heb veel tranen gelaten, omdat ik het niet zag zitten.’  

Ilan: ‘Vaak worden er nieuwe behandelmogelijkheden gevonden waar veel patiënten gebaat bij zijn. Een behandeling van een consulent die met een frisse blik naar een patiënt kijkt helpt heel veel mensen, maar dan moeten er wel genoeg artsen en psychiaters zijn die zo’n traject willen begeleiden. En die zijn er nu absoluut niet.’ Daardoor lopen die wachtlijsten op, met alle gevolgen van dien. 

Politiek
Ook het nieuwe kabinet durft zijn vingers er niet aan te branden, volgens Alicante. De komende vier jaar mogen de Kamerleden dan ook individueel kiezen of ze voor of tegen nieuw euthanasiebeleid zijn. Boor verwacht niet dat er dingen gaan veranderen: ‘Op het punt van psychiatrie hoef je geen enkele liberalisering te verwachten. Alle partijen zeggen op dit terrein dat ze niet gaan liberaliseren. Dat heeft te maken met het feit dat het beëindigen van een jong leven op basis van psychiatrisch lijden zo complex is en zo tragisch, dat geen enkele partij daar op dit moment zijn handen aan wil branden.’ Het sentiment dat Den Haag uitstraalt klinkt door bij artsen, vertelt Iris: ‘Laten we vooropstellen dat alles heel secuur moet gebeuren; het gaat om mensenlevens. Maar je kunt wel helpen bij het opleiden of begeleiden van artsen daarin. Dat er meer artsen en psychiaters beschikbaar komen. Alleen al om van gedachten te wisselen. Ik kan niet met mijn eigen psychiaters praten over deze zaken. Als de politiek daarin zou ondersteunen, zou het al veel fijner zijn. Je staat er eigenlijk alleen voor. En de politiek maakt het niet makkelijker door het taboe erop te houden en er niets aan te doen.’

Waar loop je tegenaan als je euthanasie aanvraagt?
BOOS spreekt in de documentaire Euthanasie De Movie met vier jongeren over hun situatie. Want waarom willen zij eigenlijk niet meer leven? Hoe voelt uitzichtloos lijden? Waarom euthanasie, en geen zelfdoding? En: waar loop je eigenlijk allemaal tegenaan als je de euthanasie aanvraagt? Moeilijke vragen, over een zwaar onderwerp, maar wel nodig om te beantwoorden.

Daarnaast komen er experts aan het woord van onder andere het Expertisecentrum Euthanasie. Elk jaar klopt een grote groep mensen bij hen aan met de wens om euthanasie te krijgen, maar dit wordt lang niet aan iedereen toegekend. Hoe zwaar weegt leeftijd bij het inwilligen van een verzoek tot hulp bij zelfdoding? Wat is ondraaglijk lijden? En wat gebeurt er met de grote groep mensen die wel euthanasie wil, maar het niet krijgt?