80 jaar na dato: nieuw onderzoek naar de ondergang van de Van Imhoff. Wat ging hieraan vooraf?

Tachtig jaar na de scheepsramp met de Van Imhoff, waarbij 477 gevangen burgers door Nederlandse bemanningsleden aan hun lot werden overgelaten, geeft het kabinet opdracht tot onderzoek.

Op 18 januari 1942 vaart het stoomschip de Van Imhoff, onder leiding van kapitein Hoeksema, van Sibolga (toenmalig Nederlands-Indië) naar Bombay (toenmalig Brits-Indië). Aan boord zijn 62 bewakers, 48 bemanningsleden en 477 gevangengenomen onschuldige Duitse burgers. Wanneer het schip onder vuur genomen wordt door een Japans gevechtsvliegtuig en het begint te zinken, maakt de Nederlandse bemanning zich met reddingsboten uit de voeten, met de kapitein voorop. De Duitse gevangenen aan hun lot overlatend, met als gevolg dat 411 mensen om het leven komen.

Doofpotaffaire

Al in de vroege jaren 60 bijt toenmalig VARA-journalist Dick Verkijk zich vast in de scheepsramp. Hij maakt er een documentaire over; een documentaire die niet uitgezonden zou worden en die zijn ontslag bij de omroep zou betekenen. ‘Ik weet niet of het naïef is, maar we gingen er gewoon vanuit dat als het journalistieke werk is afgerond en de feiten zijn de feiten en die zijn onweerlegbaar… dan hadden we geen flauw benul dat dat verboden kon worden’, vertelt Verkijk. Maar daar denkt niet iedereen zo over. Het blijkt een verhaal dat niet verteld mag worden. ‘Het is een van de grootste doofpotaffaires uit de Nederlandse geschiedenis’, aldus journalist Koos Postema.

Onderzoek

Dus het blijft stil. Jarenlang. Tot in het najaar van 2017 het drieluik De Ondergang van de Van Imhoff het complete verhaal vertelt. Het verhaal van het geheim, de ramp en de doofpot. Nu, zo’n tachtig jaar na de ramp, wordt er eindelijk gehoor gegeven aan hetgeen Verkijk al in 1964 probeert bloot te leggen. Nadat Liesbeth Zegveld, als advocaat van enkele nabestaanden, in 2019 in gesprek gaat met Defensie over een vorm van rechtsherstel gaat het balletje rollen en leidt al het eerdere werk deze maand tot het besluit dat het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) onderzoek zal doen naar de toedracht en de nasleep van de ondergang van de Van Imhoff. ‘Voor de nabestaanden is het belangrijk dat Defensie haar verantwoordelijkheid neemt. Op juridische procedures zitten zij echt niet te wachten’, aldus de advocaat tegen De Volkskrant.

Ontbrekend puzzelstukje

Het waren deze drie uitzendingen in het najaar van 2017 die Patricia Sonnenburg, nabestaande van een van de slachtoffers, doen besluiten Zegveld als haar advocaat in te schakelen. ‘Het was nu of nooit’, zegt ze erover. ‘Eindelijk werd het verhaal volledig weergegeven. Alle vragen die ik had werden beantwoord. Elk ontbrekend puzzelstukje werd getoond.’ Het was voor het eerst dat slachtoffers en hun nabestaanden gehoord werden. ‘Er was [voor die tijd] volstrekt geen ruimte om je verhaal te vertellen. En als die er al was dan werd je niet geloofd’, aldus Sonnenburg. Een van de overlevenden van de ramp, Albert Vehring, heeft tot zijn dood gestreden voor die gerechtigheid, maar heeft deze nooit gekregen. Meerdere keren doet hij verslag van de gebeurtenissen, keer op keer wordt hij niet geloofd. ‘Het is ook een complex en duister verhaal.’

Verzwijgen

Maar dat was niet de enige reden dat het verhaal van Vehring niet geloofd werd en de documentaire van Verkijk niet uitgezonden werd. 'Er zijn er vele', volgens Sonnenburg. De ministeries van Defensie, Justitie en Financiën en de KPM (Koninklijke Pakketvaart Maatschappij, waarvoor de kapitein werkte) houden het verhaal jarenlang onder de pet. De houding met betrekking tot het eigen falen heeft volgens Sonnenburg ongetwijfeld een rol gespeeld in het verzwijgen van de gebeurtenissen op 18 januari 1942. ‘Afwimpelen en wegwuiven is heel lang de houding geweest. De mythe dat Nederland een correct land was, moest in stand blijven.’ 

Verkijk

Maar ook de situatie in het naoorlogse Nederland lijkt aanleiding te zijn het verhaal geen verdere aandacht te schenken, omdat men wil voorkomen de suggestie te wekken dat de ramp met de Van Imhoff op welke manier dan ook vergelijkbaar zou zijn met de oorlogsmisdaden van de bezetter. Een opvatting waar Verkijk niet in gelooft. ‘Ik ben opgegroeid in de Tweede Wereldoorlog en ik heb daaruit geleerd dat vrijheid van meningsuiting zeer essentieel is voor de democratie. En dat je dus altijd, als er feiten zijn, je die boven water moet halen (…) in dit opzicht was dit volledig in het verlengde van mijn filosofische opvatting. (…) ik had geen flauw idee dat er mensen aan de top zouden zijn die zouden zeggen dat dat eigenlijk niet kon. Dat vond ik volstrekt irrelevant.’

'Zonder aanziens des persoons'

Het is die filosofische opvatting en het doorzettingsvermogen waarvoor Sonnenburg de journalist roemt. ‘Ik heb Dick Verkijk vorig jaar ontmoet en het trof mij hoe hij al in de zestiger jaren van de vorige eeuw overtuigd was van het grote onrecht dat deze mensen is aangedaan. “Zonder aanziens des persoons werden ze opgepakt”, zei hij en daar is moed voor nodig, vooral in die jaren. Voor mij is hij een held.’

Hieronder vind je een link naar de lijst met de namen van alle slachtoffers van de ramp met de Van Imhoff.