Is het een goed idee dat iedereen zijn eigen school kan oprichten?

Met de komst van Forumscholen, is de documentaire De Platoschool aardig huiswerk binnen het debat over bijzonder onderwijs.

Of het een goed idee is dat iedereen in Nederland zijn eigen school kan oprichten? Daarop zegt Yara Hannema volmondig ‘nee’. Zij zat als kind op de Platoschool, een Amsterdamse basisschool die was opgericht door mensen met bijzondere spirituele en filosofische idealen. Ze leerde er Sanskriet en Indiase dans, filosofie en aritmetica, ze werd op haar tiende ingewijd in meditatie en ze herinnert zich muzikale voordrachten waar zij en haar medeleerlingen de teksten niet alleen in het Engels moesten zingen, maar ook in het Duits, Frans en Latijn. Een school om mensen met een hoger bewustzijn te kweken, wat een mooi idee is dat! Alleen bleek het ideaal niet helemaal te stroken met de werkelijkheid: in 2002 sloot de Platoschool, negentien jaar na de oprichting zijn deuren. De school was in opspraak geraakt omdat kinderen er geslagen zouden werden. Maar in de documentaire die Hannema over de Platoschool maakte, blijkt dat de meeste geïnterviewde oud-leerlingen zich vooral de ijzeren discipline, de hoge eisen en de nadruk op cognitie kunnen herinneren.

Yara Hannema vertelt bij De Nieuws BV over haar documentaire 'De Platoschool'.

Ik moest tijdens het kijken denken aan Onze kresj, de film die Marije Meerman maakte over de anti-autoritaire crèche waar ze in de jaren 70 op had gezeten. Die ik heb ik zeker gezien. Mijn film doet natuurlijk iets soortgelijks: ik maak ook een reconstructie van een school en een tijdsbeeld. Al zat de Platoschool qua systeem aan het andere eind van het spectrum.

Autoritair bedoel je? Absoluut.

Gek eigenlijk dat je een school sticht waar je kinderen met een hoger bewustzijn wil kweken, maar die zo is gericht op cognitie en discipline. Dat is ook vreemd. De school heeft mij echt bloedonzeker gemaakt. Ik was wat betreft leren niet echt een hoogvlieger, maar het was zo belangrijk daar. Het gekke is dat het ook totaal niet paste bij het spirituele waar ze voor stonden. Er waren zoveel contrasterende boodschappen.

Neem je het je ouders kwalijk dat ze je niet op een gewone school in de buurt deden, maar je elke dag met een busje van Haarlem naar Amsterdam lieten gaan? Ik begrijp ze wel. Mijn ouders hadden een filosofie en die wilden ze doorgeven. En mijn ouders zijn zoekers, nog steeds. En dat zoeken naar wie ze zijn en het innerlijk spitten naar kennis over zichzelf dat is wie ze zijn en ook wat hen verbindt.

Jij vraagt aan je ouders of de Platoschool in jou zit, je ouders denken van wel. Wat denk je zelf eigenlijk? Ik denk dat ze dat graag willen zien, maar ik denk dat het deel van wie ik ben meer komt door hoe zij zijn, door hoe zij in het leven staan en hun denkbeelden.
En ze zien wel iets van zichzelf in mij terug. Wat dan weer heel leuk is aan mijn ouders is dat ze totaal niet teleurgesteld waren dat ik niet het ‘hoge niveau’ had wat de school graag zag. Ze deden me op bijles en zo, maar uiteindelijk vonden ze ook dat ik moest doen wat bij mij paste en dat ik mijn eigen leven uit moest zoeken.

Je spreekt ook een aantal oud-docenten, maar niet met Sluiter, de directeur. Hij is overleden. Ik herinner me hem nog wel. Geen prettige man, ik liep met een boog om hem heen, hij was onvoorspelbaar, grillig, niet toegankelijk. In de documentaire vertelt Thecla, een van de oud-leerlingen, hoe haar broertje voor de hele school door hem op zijn blote billen werd geslagen. Daar staat mij ook vaag een beeld van bij. In ieder geval was er iets gebeurd waar ik heel overstuur van was, dat heel eng en naar was. Als iemand een kind voor een hele school zo vernedert, dat is echt heel naar.

Je spreekt met vier oud-leerlingen, zijn dat de enige vier die je hebt gesproken? O nee, ik heb tientallen mensen gesproken. En de oud-leerlingen die uiteindelijk aan het woord komen, staan voor heel veel anderen, die ook kritisch terugblikken. Al moet ik zeggen dat er ook oudleerlingen zijn die zich niet in de documentaire kunnen vinden, die hun schooltijd als heel positief hebben ervaren. Maar ik voelde dat het vaak ook met loyaliteit te maken had, vooral naar hun eigen ouders. Want wanneer je de school afkraakts, dan zeg je ook dat je ouders iets niet goed gedaan hebben. Niet iedereen wil of durft dat.

In de eerste scènes zit archiefmateriaal van jou en je zus, maar je zus zit niet in de documentaire. Is daar een reden voor? Niet per se, maar ze had niet zo veel scherpe herinneringen. Dat heb ik bij meerdere oud-leerlingen gemerkt. Misschien zit er een deel verdringing in; dat je je veel dingen niet meer kunt herinneren omdat het niet leuk was.

Paul van Oyen, de oud-directeur van de School voor Filosofie die aan de basis stond van de Platoschool, zit ook in de film. Wat opvalt is dat hij eigenlijk geen verantwoordelijkheid neemt. Hoe verklaar je dat? Dat is iets heel kenmerkends voor die filosofie-mensen, die kunnen heel mooi vertellen maar als het eropaan komt, nemen sommigen geen verantwoordelijkheid, noch erkennen ze schuld. Ook dat begrijp ik enigszins: ze zijn begonnen met goede bedoelingen. Ze gaven alles, waren dag en nacht bezig met die school, dat was hun levenswerk, het nam hen helemaal over. Om dan te erkennen dat het mis is gegaan, dat is echt heel moeilijk.

Een docent bekent schuld, maar dat voelt een beetje gratuit. Dat is wat oud-leerlingen ook teruggaven, dat het niet echt is, vanuit haar hart. Ik denk om dezelfde reden: ze geloofden er zo erg in, dan is het heel moeilijk om ‘schuld’ te erkennen.

Je hoopt met deze film bij te dragen aan het debat over ‘bijzonder onderwijs’ in Nederland. Is het volgens jou een goed idee dat iedereen in Nederland zijn eigen school kan oprichten? Beslist niet. Al zijn er verschillen: zoiets als montessorionderwijs of de vrije school is ook bijzonder onderwijs, maar dat zijn gevestigde methodes, die zichzelf echt bewezen hebben. Maar dat ouders een school kunnen oprichten via een politieke partij, zoals met de Forumscholen, dat is een heel slecht idee. Ik vind sowieso dat je religie en politiek op scholen lekker thuis moet laten.

Je vraagt jezelf aan het einde af of je je kinderen op een speciale school zou doen. Heb je al een antwoord? Ik was zwanger in de montage. Toen dacht ik oprecht: ik wil ook bijzonder onderwijs, maar toen mijn zoon geboren werd, voelde ik gelijk dat ik voor de school op de hoek ga, openbaar onderwijs. Nieuwe scholen zijn altijd experimenten en met kinderen mag je niet experimenteren.

2Doc: De Platoschool, donderdag 18 mei, om 22:10 op NPO2